E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

Orkan Władysław

 
  Kategoria: 
Nie okreslony 

  opis  
  forum (0)  

Orkan Władysław, właśc. Franciszek Smreczyński, do 1898 Smaciarz (27 XI 1875 Poręba Wielka, pow. limanowski - 14 V 1930 Kraków, poch. w 1931 na starym cment. w Zakopanem). Literat, publicysta, działacz ludowy. Pochodził z rodziny chłopskiej w Gorcach. Uczestniczył w życiu społ. i kult. Podhala, był jednym z czołowych działaczy podhalańskiego ruchu regionalnego (od 1911) i Związku Podhalan, często przebywał w Zakopanem. W 1914 był jedną z osób usilnie starających się o uwolnienie Lenina, aresztowanego przez władze austr. W 1915-17 był w Legionach Polskich.

Literacka i publicyst. twórczość O. w dużej mierze dotyczy jego okolic rodzinnych, Gorców i Limanowszczyzny, ale również i Podhala wraz z Tatrami i Pieninami, a także Spisza i Orawy, zresztą tematyka tych wszystkich ziem górskich w twórczości O. często się łączy lub przeplata.Gorczańska tematyka chłopska panuje w jego najważniejszych powieściach: Komornicy (Lw. 1900), W roztokach (Lw. 1903), Pomór (Kr. 1910), Drzewiej (Kr. 1912); podobnie w jego dramatach, np. Skapany świat (Lw. 1903) czy Franek Rakoczy (Lw. 1908), natomiast podhalańska jest jego szkicowa powieść hist. Kostka Napierski (Wa. 1925) i osobno wydany jej fragment Na Podhalu (Wa. 1952).

Od 1895 wiele swych utworów lit. i publicyst. ogłaszał O. w licznych czasopismach (także zakopiańskich) i in. publikacjach, potem zebrane w osobnych książkach, m.in. zbiory nowel: Nowele (Wa. 1898, z przedm. Kazimierza Tetmajera), Nad urwiskiem (Lw. 1900), Herkules nowożytny i inne wesołe rzeczy (Kr. 1905), Miłość pasterska (Lw. 1908) i sporo następnych, a także osobny wybór dla młodzieży: Z krainy Gorców (Lw. 1934).

W tych zbiorach nowel przeważa tematyka gorczańska, ale jest też dużo utworów o tematyce tatrz. i podh., a nawet spiskiej, np. Owce w burzy, Herkules nowożytny, Jędrzej Baja i powieściopisarz, Jak Józuś chciał, a jak mu wyszło, Wesele Prometeusza, Przez co Sabała omijał jarmark w Kieźmarku, Orły, Śpiący rycerze, Jaś w Chochołowie, Co ma wisieć nie utonie, Na hale, O stworzeniu Podhala, Pomruk gór abo rozmowa. Również i w zbiorach wierszy O. pojawia się różnorodna tematyka, np. w zbiorach Z tej smutnej ziemi (Lw. 1903, tu cykl wierszy Z gór ) oraz Z martwej roztoki (Kr. 1912, tu wiersz Tatry w nocy ).Listy ze wsi (Wa. 1925-27, I-II) to zebrane prace publicystyczne O., omawiające społ. i kult. sprawy Podhala i dalszych okolic, głównie sprawy ludności chłopskiej, ale także bardziej ogólne. Sprawom Podhala są też poświęcone Wskazania (Wa. 1930).Różnorodne zagadnienia Podhala i Tatr są tematem prawie wszystkich studiów i szkiców zebranych w książce Warta (Lw. 1926), jak i wielu nowel i szkiców lit. ogłoszonych pośmiertnie w książce Czantorja i pozostałe pisma literackie (Wa. 1936 i rozszerzone krytyczne wydanie: Kr. 1969).Powiększone wydanie zbiorów Z tej smutnej ziemi, Z martwej Roztoki i Listy ze wsi ukazało się razem pt. Listy ze wsi i inne pisma społeczne (Kr. 1970).Były ponadto dwa zbior. wydania twórczości O.: Dzieła (Kr. i Wa. 1932-38 w 14 tomach oraz Kr. 1960-72 w 16 tomach), różne wybory jego pism i wznowienia, w sumie już blisko stu tomów.

Najkompletniejsze wydanie wierszy O. to Poezje zebrane (Kr. 1968). Jego Wskazania dla synów Podhala , wygłoszone na zjeździe w 1922, były często publikowane (ostatnio jako osobna broszura, Za. 1987) i wciąż są aktualnym programem Związku Podhalan.O. został uczczony pomnikiem w Nowym Targu (1934); jest to wspólne dzieło dwóch rzeźbiarzy, Michała Rekuckiego i Stanisława Marcinowa, a fundatorem był Związek Podhalan w Północnej Ameryce.Nadano imię O. ulicom i szkołom w różnych miejscowościach, a także jednemu z pol. statków.

W 1934 otwarto w Rabce muzeum etnogr. jego imienia. W domu O. w Porębie Wielkiej, w tzw. "Orkanówce" jest urządzone muzeum poświęcone jego osobie, w Ludźmierzu na Podhalu jest Dom Podhalański im. Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Władysława Orkana (siedziba Związku Podhalan), a w Gorcach jest i rezerwat, i schronisko im. Orkana.

Lit. - Julian Krzyżanowski: Pieśniarz krainy kęp i wiecznej nędzy. Za. 1927. - "Wierchy" 1930 (Antoni Zachemski). - Stanisław Pigoń: Władysław Orkan. Twórca i dzieło. Kr. 1958. - Jan Gwalbert Henryk Pawlikowski: Z Orkanem w Nowym Targu. "Tyg. Powsz." 1973, nr 38. - "BLP" 15, 1977. - "PSB" 24, 1979 (Józef Dużyk). - "LP-PE" 2, 1987 (Mirosława Puchalska).





KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024