Oppenheim Józef

Oppenheim Józef (15 VI 1887 Warszawa - 28 I 1946 wieś Kościelisko, poch. w Zakopanem). Narciarz, taternik, ratownik górski (wieloletni kier. TOPR), fotograf górski. W młodych latach był działaczem lewicowym (III Proletariat); aresztowany przez władze ros., uciekł z więzienia i schronił się za granicą. Nie ukończył studiów na politechnikach, potem pracował w Krakowie.

W 1910 z grupą narciarzy z krak. AZS przybył na wycieczkę do Zakopanego i pozostał tu na stałe. W 1910-11 był kierownikiem zakopiańskiego Domu Turystycznego AZS.

W 1912 wraz z Włodzimierzem Antoniewiczem po złożeniu egzaminu przed komisją przewodnicką (Mariusz Zaruski i Jakub Wawrytko) uzyskał nieformalne uprawnienia do prowadzenia wycieczek studenckich po Tatrach.Oprócz uprawiania w lecie turystyki tatrz. O. stał się wkrótce jednym z najczynniejszych narciarzy turystów, a także taternikiem. M.in. dokonał w 1914 kilku pierwszych wejść zim.: pn. ścianą Czarnego Mięguszowieckiego Szczytu (z Józefem Lesieckim, Mariuszem Zaruskim i in.) oraz na Młynarza i Kaczy Szczyt (z Lesieckim).W 1912 został członkiem TOPR, a od sierpnia 1914 (gdy Zaruski odszedł do Legionów Pol.) był kierownikiem TOPR aż do wybuchu II wojny świat. w 1939, a także przez krótki okres w 1945. W 1912-39 uczestniczył w licznych wyprawach ratunkowych w lecie i zimie. W latach 1930. zapoczątkował dyżury ratowników na zawodach narc., zwł. gdy odbywały się w samych Tatrach.Już przed I wojną świat. był w zarządzie Sekcji Narc. TT, a w latach międzywoj. stał się jednym z najaktywniejszych działaczy narc. w Zakopanem: w Sekcji Narc. PTT i w PZN, był także sędzią narciarskim. Również wtedy projektował nowe tatrz. szlaki narc. i osobiście je znakował.

Z ramienia TOPR był też przez cały ten okres członkiem kolejnych komisji do spraw przewodnictwa tatrz.Nadal (zwł. w latach 1920.) uprawiał narciarstwo wysokogórskie, uczestnicząc m.in. w I wejściu zim. od pn. na Wielką Kopę Koprową w 1921 (z Mieczysławem Świerzem, Władysławem Ziętkiewiczem i in.). Przechodził też na nartach przez Kozią Przełęcz, Lodową Przełęcz (a nie przez Śnieżną Przełęcz) i in.Wkrótce po przybyciu do Zakopanego nauczył się fotografowania (od Jana Małachowskiego) i stał się dobrym fotografem tatrz. W latach międzywoj. wydał kilka albumów tatrz. (Tatry , Tatry w zimie itd., niektóre w kilku wydaniach), a jego zdjęcia były też reprodukowane w różnych wydawnictwach (m.in. w "Wierchach"). Głównie z jego fotografii sporządzono specjalny album zdjęć tatrz. i pienińskich, ofiarowany papieżowi Piusowi XI przez Pol. Tow. Tatrz. w 1925.O. jest autorem świetnego przewodnika Szlaki narciarskie Tatr Polskich i główne przejścia na południową stronę (Kr. 1936). Poza tym niewiele publikował: kilka sprawozdań, z tych najważniejsze to Dokoła śmiertelnej wyprawy Wincentego Birkenmajera. II. Akcja Pogotowia Ratunkowego ("Tat." 17, 1933, nr 3-4) i Jak odbyła się wyprawa po ciało śp. Birkenmajera? ("Ilustr. Kur. Codz." 24 IV 1933, wywiad), a jego współautorstwa jest pop. artykulik Powstanie Pogotowia Tatrzańskiego i jego działalność ("Płomyk" 1946, nr 7) i pośmiertnie wydane wspomnienie: Pamięci zmarłych schronisk ("Wierchy" 18, 1948).Pozostały w rękopisie jego wspomnienia narc., wykorzystane w książce Wandy Gentil-Tippenhauer i Stanisława Zielińskiego W stronę Pysznej (Wa. 1961 i dalsze wydania pod nazwiskiem samego Zielińskiego).

W okresie międzywoj. należał O. do najbardziej pop. postaci Zakopanego; zwano go Józio lub Opcio. Jest sympatycznie wzmiankowany przez wiele osób we wspomnieniach z owych lat.W czasie II wojny świat. przebywał najpierw w okolicach Kowla, a od 1942 w Warszawie, gdzie z powodu swego żyd. pochodzenia ukrywał się u przyjaciół aż do Powstania Warsz., po którego upadku był zatrudniony przy ewakuacji szpitala z rannymi i w ten sposób wydostał się z Warszawy do znajomych w Pruszkowie.

Po wojnie wrócił do Zakopanego, gdzie w 1945 był krótko kierownikiem TOPRu, a potem organizował domy wypoczynkowe na Groniku w Kościelisku i w tym czasie we własnym domu na Krzeptówkach został zamordowany. Głoszono zrazu, że był to mord polit., ale prokuratura po dochodzeniach i aresztowaniu sprawców stwierdziła, że dokonali tego bandyci w celach rabunkowych.Po jego śmierci Mieczysław Jastrun napisał wiersz Pamięci Józefa Oppenheima ("Kuźnica" 1946, nr 28); w Zakopanem w 1949 zorganizowano wystawę zdjęć O. z Tatr, a Grupa Tatrzańska GOPR nosiła imię O.

Lit. - "Tat." 30, 1948, nr 3-4 (Kazimierz Piotrowski). - "Wierchy" 19, 1949 (Jan Sunderland); 23, 1954 (Władysław Krygowski). - "PSB" 24, 1979 (Witold Grzybek). - "NCZ" 1988.

---