Łapczyński Kazimierz

Łapczyński Kazimierz (16 III 1823 Kupiszki, pow. wiłkomirski - 14 XII 1892 Warszawa). Z zawodu inż. komunikacji, z zamiłowania etnograf i botanik.Z powodu udziału w przygotowaniach do powstania został w 1846 skazany przez władze carskie na przymusową służbę wojsk. w Dagestanie na Kaukazie. Był tam najpierw prostym żołnierzem, potem oficerem inżynierii wojskowej. Zwolniony w 1857 z powodu choroby, wrócił do Warszawy.

W 1857-68 lecząc się przebywał corocznie kilka miesięcy w okolicach górskich, gł. w Szczawnicy i Zakopanem. Zainteresował się wtedy góralami oraz Pieninami i Tatrami. Po tych ostatnich chodził sporo, czasem nawet (co było wtedy rzadkością) bez przewodnika-górala.

Z tego okresu pochodzą jego obszerne opisy, zawierające cenne wiadomości etnogr. i in.: Obrazy tatrzańskie; Lato pod Pieninami i w Tatrach ("Tyg. Ilustr." 1862, t.6, nry 157-167) oraz Kronika góralskiej chaty, spisana w roku 1862 (tamże 1865, t. 12, nry 301-307, dużo o Zakopanem i Tatrach). Ogłosił też wiersz Karpaty (tamże 1864, t. 10, nr 268), z objaśnieniem użytych w nim wyrażeń góralskich. Jest on ponadto autorem opowiadań dla dzieci: Wiązanie Józia (Wa.1865), również o tematyce tatrz. i pienińskiej. W Szczawnicy spisał opowiadanie lud., które wydał pt. Perłowicz; Podanie góralskie ("Kłosy" 1867, t. 5, nry 107-110, z rysunkami Wojciecha Gersona); pośmiertnie ukazał się przedruk pod zmienionym tytułem: Baśń tatrzańska o królu wężów; Wedle opowiadania górali szczawnickich ("Pam. TT" 26, 1905, z ilustracjami Walerego Eljasza-Radzikowskiego; przedruk tego wydania w czasopiśmie "Orlęta" 1, 1927, nry 2-7). Również pośmiertnie wydano jego opis krajozn.-etnogr.: Z powiatu trockiego do Szczawnicy (Wa.1908).

Sam opublikował też swe wspomnienia z Kaukazu: Wataga ("Tyg. Ilustr." 1865, t. 11), Z Tyflisu pod Ararat (tamże 1866, t. 14) i Przejazd przez szczyty Kaukazu (tamże 1868). Dokonał pierwszego pol. przekładu arcydzieła literatury gruzińskiej, poematu Szoty Rustawelego: Witeź w tygrysiej skórze (Skóra tygrysia, "Bibl. Warsz." 1863, t.4).Po 1863 Ł. stykał się z przyrodnikami Feliksem Berdauem, Antonim Wałeckim, Antonim Wagą i Tytusem Chałubińskim, i rozmiłował się w botanice. Rozpoczął studia bot., obserwacje roślin i zbieranie okazów do zielników w okolicach Warszawy i na wycieczkach od Bałtyku po Tatry, także na Litwę i Podole. W 1868-81 pracował na kolei, więc dopiero po przejściu na emeryturę (1881) mógł poświęcić więcej czasu pracy naukowej. Odkrył kilkanaście stanowisk roślin nowych dla Polski. Ogłosił ponad 20 prac bot., stając się jednym z prekursorów fitogeografii (zasięgi pionowe i poziome roślin - pierwsza w Polsce próba wyznaczenia dolnych i górnych granic zasięgów roślin).

Tatr i Podtatrza dotyczą jego prace: Babka górska (Plantago montana Lamk.) ("Pam. Fizjogr." 2, 1882; pierwsze stanowisko w Tatrach), Zasiągi pionowe niektórych roślin, w części Tatr najbliższej Zakopanego (tamże 3, 1883). Dane do Tatr znajdują się też w jego in. pracach botanicznych. Cenne także są zebrane przez niego w czasie badań florystycznych liczne gwar. nazwy roślin z Tatr i Podtatrza - ważny przyczynek do etnobotaniki.

Lit. - "Pam. TT" 14, 1893 (A. Zaleski) i 26, 1905 (Walery Eljasz-Radzikowski). - "PSB" 18, 1973 (Ligia Hayto). - "SBP" 1987 (Z. Radwańska-Paryska).

---