Jarosz Stefan (14 X 1903 Rozwadów nad Sanem - 31 III 1958 Warszawa, poch.
w Alei Zasłużonych na Powązkach). Leśnik, geograf, krajoznawca, taternik,
podróżnik, działacz ochrony przyrody. Po studiach leśnych i geogr. uzyskał w
1932 doktorat na podstawie pracy Badania geograficzno-leśne w Gorcach
(Kr.1935).
Tatry poznał w 1921 i często do nich wracał. W 1927-29 odbył swą pierwszą
podróż do USA; prowadził tam akcję propagandową wśród pol. wychodźstwa
wygłaszając liczne odczyty o Polsce, o Podhalu i Tatrach i urządzając
wieczornice góralskie, na których występował w stroju góralskim i z programem
podh.-tatrz.
Wtedy, w 1928 w Chicago, J. był gorącym propagatorem »
Polsko-Amerykańskiego Tow. Tatrzańskiego ,
które jednak już w 1929 rozpadło się, a jego kontynuacją stał się istniejący do
dziś Związek Podhalan w Ameryce Pn
.; J. został później
jego hon. prezesem. W czasie tej podróży był on też w Górach Skalistych,
wchodząc tam samotnie 22 VII 1928 na Mount Rainier (4391 m), a także na Alasce,
gdzie dotarł do podnóża Mount McKinley (6194 m).
W 1935-36 i 1936-37 podjął nast. wyprawy do Ameryki
(USA, Kanada i Alaska), tym razem zasadniczo naukowe, choć znowu wygłaszał też
odczyty w ośrodkach polonijnych, m.in. propagując ideę utworzenia w Polsce Tatrzańskiego Parku Narodowego
. Zwiedził różne parki nar. i góry Ameryki Pn., prowadził badania
geogr.-leśne na Wyspie Kościuszki u wybrzeży Alaski; 11 IX 1935 wszedł samotnie
w niełatwej wspinaczce na najwyższy szczyt tej wyspy, Mount Francis (918 m).
Dokonał też wejścia z przygodnym towarzyszem na Grand Teton (4196 m) w Górach
Skalistych (17 VII 1937).
W Polsce, aż do wybuchu II wojny świat., J. wygłaszał liczne odczyty o amer.
parkach nar., propagując przy tym ideę utworzenia Tatrz. Parku Narodowego.
W czasie II wojny świat. pracował J. w 1940-42
przymusowo w kamieniołomie w Łącku, w 1942 był leśniczym na Podhalu w
Ludźmierzu, a w 1943-45 nadleśniczym w Tatrach Pol., w Nadleśnictwie Zakopane 1
z siedzibą w Jaszczurówce. Uczestniczył wtedy w działalności konspiracyjnej
przeciwko okupantowi niem. i był to zarazem okres (1942-44) jego najżywszej
działalności tatern.; m.in. ze Stanisławem Siedleckim przeszedł on w 1943
pd.-wsch. ścianę Zamarłej Turni , a w 1944
pd. ścianę Żabiego Konia , w zimie zaś (12
III 1944) pn.-zach. ścianę Świnicy
.
Po wojnie J. zajął się najpierw głównie ochroną przyrody. Zorganizował Biuro
Ochrony Przyrody w Min. Leśnictwa i od lipca 1945 do 1950 był naczelnikiem
Wydziału Parków Nar. i Rezerwatów w tym ministerstwie; już w 1945 na posiedzeniu
Komisji Rolnej Krajowej Rady Nar. wygłosił referat Zagadnienie Tatr i
Podhala. Był także członkiem PROP (1945-50, 1955-58) i przewodniczącym
Komisji Ochrony Przyrody PTTK.
W 1947-52 wykładał na Uniw. Pozn., a w 1952-58 na Uniw. Warsz. w Instytucie
Geogr., zostając w 1955 docentem, a w 1957 kierownikiem Zakładu Biogeografii.
Pracował też społecznie w turystyce i krajoznawstwie; w 1946-48 był członkiem ZG
PTT, a potem w zarządzie PTTK (m.in. wiceprezesem).
Z jego prac poświęconych ochronie przyrody (i częściowo Tatrom) najważniejsze
to: Parki narodowe i rezerwaty przyrody (Wa.1951), duże dzieło
Krajobrazy Polski i ich pierwotne fragmenty (Wa.1954 i nast. wydania),
Zarys ochrony przyrody (Poz.1955). O górskiej części swych wypraw amer.
napisał najobszerniej pt. W górach Ameryki Północnej ("Wierchy" 26, 1957)
i w pośmiertnie wydanej książce pod tym samym tytułem (Wa.1967). W czasie swych
podróży kręcił filmy, także w Polsce, m.in. w Gorcach, Pieninach i Tatrach.
