ideologia taternictwa

ideologia taternictwa. Zasadniczo pokrywa się z pojęciem ideologii alpinizmu, a ponadto jest czasem zwana filozofią (filozofią taternictwa czy alpinizmu). Ponieważ zaś taternictwo (alpinizm) jest niewątpliwie gałęzią sportu (choć dość specyficzną i odrębną od innych jego gałęzi), trzeba uznać, że ideologia (filozofia) taternictwa jest jednym ze składników filozofii sportu. Ta ostatnia (wg "MES" 1, 1984) jest określana jako "dziedzina ogólnych rozważań nad genezą, istotą, strukturą, funkcjami społeczno-kulturowymi i wychowawczymi sportu, a także nad jego estetycznymi i etycznymi wartościami".

W pol. literaturze wieloletnie już dyskusje nad i.t. dotyczyły głównie: 1) celów taternictwa, 2) stosowania środków pomocniczych i metod, 3) uzasadniania czy wyjaśniania pobudek uprawiania taternictwa.

Początkowo zasadniczym celem taternictwa było zdobywanie szczytów najłatwiejszymi sposobami; bardziej urwiste strony szczytów lub trudniejsze fragmenty na obranym szlaku o ile możności omijano. Nie przeczyły tej zasadzie przypadki, w których pierwsze wejście na dany szczyt nie odbyło się drogą najłatwiejszą, gdyż taką drogę czasem odnajdywano dopiero później.

B. szybko ujawniła się też dążność do wchodzenia na poszczególne szczyty od różnych stron (z różnych dolin): np. w XVII w. znano już kilka dróg na Kiezmarski Szczyt, a w końcu XVIII w. chodzono na Jagnięcy Szczyt dwiema drogami i próbowano wejść na Krywań wprost z Koprowej Doliny. Znacznie później zaczęto zdobywać szczyty wszystkimi po kolei graniami i ścianami, a jeszcze później dążono do możliwie ścisłego przejścia grani (bez obchodzenia trudniejszych ich fragmentów) oraz do robienia nowych dróg na ścianach już zdobytych, a więc ich poszczególnymi partiami (np. prawą, środkową i lewą częścią), czy też wybitniejszymi formacjami skalnymi danej ściany (poszczególnymi filarami, żebrami, kominami, żlebami itd.), a także możliwie jak najściślej środkiem ściany lub jak najdokładniej w linii spadku wierzchołka (» direttissima). Ponadto, w celu usprawiedliwienia i podniesienia rangi niektórych dróg kulminujących w bezimiennych turniczkach, zaczęto tym ostatnim nadawać własne nazwy.

Przy istnieniu wybitnych i długich formacji skośnych (zachody, półki itd.) zaczęto też robić drogi biegnące cały czas skośnie przez daną ścianę, co nieraz stanowiło najłatwiejszy sposób przejścia danej ściany (np. na Kończystą z Batyżowieckiej Doliny), a kiedy indziej było jednym z trudniejszych sposobów. Wyjątkowo robiono też drogi biegnące wybitnymi formacjami skalnymi w poprzek ściany poziomo (np. na pd. ścianie Zamarłej Turni).Przy całym tym procesie rozszerzania celów taternictwa powstawały nieraz spory ideologiczne między zwolennikami a przeciwnikami danego etapu tego procesu. Jedynie rozszerzenie celów taternictwa na oddzielne zdobywanie szczytów i poszczególnych dróg w zimie nie wywołało sprzeciwów; była tylko krótkotrwała dyskusja o celowości zimowego zdobywania dróg czysto skalnych o wielkich trudnościach.

W odniesieniu do środków pomocniczych i metod, poważniejsze i nieraz dość ostre ale krótkotrwałe spory ideologiczne powstały już przy rozpowszechnieniu używania haków asekuracyjnych (ok. 1928, w związku z przechodzeniem coraz większej liczby dróg o wielkich trudnościach i dużej ekspozycji). Następnie, bardziej zasadnicze dyskusje wywołało wprowadzanie coraz to nowszych sztucznych ułatwień (technika podciągowa, wiercenie itd.). Nawet gdy już dość powszechnie usankcjonowano w zasadzie stosowanie sztucznych ułatwień, dyskutowano, w jakich przypadkach jest usprawiedliwione ich używanie (gdyż zaczęto ich nadużywać). Znacznie później nastąpiło programowe odhaczanie (lub uklasycznianie), tj. przechodzenie bez sztucznych ułatwień dróg, które przechodzono poprzednio z takimi ułatwieniami. Tu również wyłoniły się sprawy sporne.

Spory wywoływała też kwestia (wkraczająca w dziedzinę etyki), czy jest właściwe atakowanie problemu, który został już zaatakowany przez in. taternika, zamierzającego dalej starać się o jego rozwiązanie. Dyskutowano również sprawę » poręczowania: czy jest dopuszczalne jako przygotowanie do właściwego ataku na ścianę. Korzystanie z cudzego poręczowania (bez wiedzy i zgody tych taterników, którzy je założyli) spotkało się z ogólnym potępieniem; tak samo stosowanie tzw. wędek.

Uzasadnianie czy wyjaśnianie pobudek taternictwa posiada obfite piśmiennictwo, zwł. z ostatnich lat przed I wojną świat. i z okresu międzywoj. W odniesieniu do Tatr jest ono gł. w języku pol. Poza pobudkami nauk. (np. Townson, Staszic, Wahlenberg) niewątpliwie od samych początków taternictwa działały również: prosta ciekawość, żądza przygód, czy też (w szerokim pojęciu) pobudki sportowe, nie zawsze może uświadomione. Jeszcze Tytus Chałubiński starał się usprawiedliwić swe taternictwo celami nauk., widać jednak, że te ostatnie były w jego taternictwie marginesowe. Pobudki taternictwa Jana Gwalberta Pawlikowskiego, wg dzisiejszych pojęć, były wyraźnie sportowe, choć w latach późniejszych odżegnywał się on od taternictwa sportowego.

W ostatnich latach przed I wojną świat. w dyskusjach nad i. t. w środowisku pol. można wyróżnić trzy zasadnicze kierunki: sportowy (np. Chmielowski, Klemensiewicz, Kordys, Maślanka), estetyzujący (Karłowicz) i społeczny (Zaruski).

W praktyce, tj. przy uprawianiu taternictwa, pobudki sport. (nie zawsze tak wtedy nazywane) są dostrzegalne u wszystkich wybitniejszych taterników owych lat, także u Karłowicza i Zaruskiego. Sportowy charakter taternictwa, tak silnie akcentowany w początkach okresu międzywoj. przez Jana Alfreda Szczepańskiego, istniał i dominował od b. dawna, i o tym pisano, np. w 1912 Zygmunt Czerny, który podkreślał, że alpinizm (a więc i taternictwo) jest sportem; jeszcze dawniej nawet Stanisław Witkiewicz wspominał o sport. cechach taternictwa.

Ideologia estetyzująca Karłowicza, kładąca nacisk na wszechstronne poznawanie piękna gór i związane z tym doznania (także na najtrudniejszych wspinaczkach), ze względu na jego autorytet przez długi czas nie spotykała się z otwartymi sprzeciwami, ale również nie znalazła u wybitnych taterników wyraźnego poparcia, a po śmierci Karłowicza prawie zniknęła z dyskusji nad i.t.

Zadania społeczne taternictwa były wówczas głoszone i wprowadzane w życie prawie wyłącznie przez Zaruskiego. Jego ideologia społ. objawiała się czasem u taterników lat międzywoj., ale na dobre odżyła dopiero po II wojnie świat., zwł. w szkoleniu tatern. i organizowaniu różnych imprez zbior., obok jednak stale utrzymującej się i przodującej ideologii sportowej. Zresztą również i najistotniejsze elementy ideologii Karłowicza (uwolnione od nalotu młodopolszczyzny) można dostrzec u wielu taterników współcz. o niewątpliwie sport. nastawieniu.

Sprawa bowiem polega na tym, że elementy sportowe, estetyzujące i społeczne nie są przeciwstawne, lecz uzupełniające się. Zwykle dominują te sportowe, a inne objawiają się sporadycznie lub marginesowo. Zdarza się jednak również i inna hierarchia. Ponadto trzeba pamiętać, że dyskusje nad ideologią taternictwa zwykle dotyczą postaw jedynie czołowych i najbardziej aktywnych taterników danej epoki, a w pozostałych kręgach taterników (silnie zróżnicowanych) często jest inaczej.

Nie należy przeceniać roli dyskusji i sporów ideologicznych w rozwoju taternictwa, gdyż poza pewnym wpływem na ocenę wyczynu tatern. (np. w zależności od stosowanych środków pomocniczych i metod), spory te były tylko odbiciem rozwoju taternictwa i stanowiły jedynie dyskusję nad tym, co się odbywało w górach niezależnie od wszelkich teoretycznych rozważań. Działalność i osiągnięcia zarówno taterników dawnych jak i współczesnych ocenia się zasadniczo niezależnie od ideologii tatern., jaką wyznawali.

I.t. była też tematem rozważań czy dyskusji taterników innych narodowości (węg., niem., czes., słow.). Podobnie jak w środowisku pol. były także dyskusje czy nawet ostre spory ideologiczne między taternikami a nietaternikami, doprowadzające czasem nawet do rozbicia organizacyjnego (» Budapesti Egyetemi Turista Egyesület).

Lit. Adam Lewicki: Alpinizm i taternictwo. "Gaz. Lwow." 1906, nry 181-188. Zygmunt Czerny: Zagadnienie stosunku sportu do kultury. "Tat." 1912, nry 1, 3 i 4. - Marian Sokołowski: O istocie i drogach rozwoju nowoczesnego taternictwa. "Tat." 10, 1925. - Jan A. Szczepański: Taternictwo 1910-1932. "Tat." 1934, nr 5-6. - Michał Pawlikowski: Góry i człowiek. Medyka 1939. - Jacek Kolbuszewski: Taternicy współcześni. "Tat." 1960, nr 1. - Janusz Zdebski: Psychologiczne i społeczne uwarunkowania taternictwa. Kr.1984. - Andrzej Matuszyk: U źródeł ideologii taternictwa. Kr.1985. - Zob. też Zbigniew Krawczyk: Natura, kultura, sport. Wa. 1970. (U tego autora definicja taternictwa jest b. specyficzna, np. na s. 105).

---