Zapałowicz Hugo

Zapałowicz Hugo (15 XI 1852 Lublana - 20 XI 1917 Perowsk, Turkiestan Zachodni). Wybitny pol. botanik oraz podróżnik i działacz tur. (TT), z zawodu prawnik (UJ 1871-75, dr 1876), z zamiłowań przyrodnik (studia na uniw. wiedeńskim 1880-81). W 1880-1905 i 1914-17 służył w wojsku austr. jako sędzia, w 1915-17 w niewoli rosyjskiej. Czł. koresp. AU 1894.

Na Babiej Górze i w Tatrach był po raz pierwszy w 1870 (lub 1869) z kolegami, a ich przewodnikiem w Tatrach był Szymon Tatar starszy; ciekawy opis tej wycieczki ogłosił Z. pt. Zdarzenie w Tatrach ("Pam. TT" 26, 1905). Tatr dotyczą też niektóre wiersze w zbiorku jego poezji Z marzeń i zdarzeń (Kr. 1905). Od 1875 prowadził badania bot. (także geol.) przede wszystkim w masywie Babiej Góry, a później w Karpatach Wsch. i Pd.

Po przeprowadzeniu pierwszych szczegółowych badań bot. na Babiej Górze ogłosił ich wyniki w pracy Roślinność Babiej Góry pod względem geograficzno-botanicznym ("Spraw. Komis. Fizjogr." 14, 1880), zawierającej również uwagi o florze Tatr.

Ma też wielkie zasługi w badaniu szaty roślinnej i dawnych zlodowaceń w Karpatach Wsch. i Pd., a Tatr dotyczą częściowo różne inne jego prace bot., m.in.: Kilka słów o geografii roślinnej ("Kosmos" 16, 1891), Krytyczny przegląd roślinności Galicyi (I-IV, Kr. 1906-14), Prof. F. Paxa "Grundzüge der Pflanzenverbreitung in den Karpathen" ze stanowiska naszego przyrodoznawstwa ("Kosmos" 34, 1909).

W 1888-90 odbył podróż naokoło świata, w czasie której m.in. prowadził badania w Patagonii i przekroczył Andy Patagońskie z Argentyny do Chile. Całą swą podróż opisał w dwutomowej książce Jedna z podróży naokoło ziemi (Lw. 1899) i ogłosił prace nauk. odnoszące się do Patagonii. Był on też zasłużonym działaczem Oddziału Babiogórskiego Tow. Tatrz. (w 1905-09 mieszkał w Zawoi) i przyczynił się wybitnie do wybudowania pierwszego pol. schroniska tur. na Babiej Górze (otwartego w 1906), nazwanego jego imieniem i użytkowanego do dziś. W 1904-7 był członkiem zarządu gł. TT. Swoimi pracami Z. zajmuje b. ważną i trwałą pozycję w rozwoju polskich badań floryst. i geobot. w Karpatach. Jego ogromne zbiory zielnikowe są zachowane w krak. Instytucie Botaniki PAN; pochodzą gł. z Karpat Wsch., ale także z Babiej Góry, Pienin i Tatr. Zasługi Z. w dziedzinie botaniki zostały upamiętnione m.in. w nazwach nowo opisanych roślin: Alchemilla zapalowiczi Pawł. (przywrotnik Zapałowicza), Ranunculus zapalowiczi Pacz. (jaskier Zapałowicza) i in. Nazwy te jednak się nie utrzymały. W uznaniu zasług Z., zarówno w dziedzinie badania Karpat jak i w zakresie turystyki, TT w 1913 mianowało go swym członkiem hon., a już wcześniej, w 1909, został członkiem hon. Oddziału Babiogórskiego TT. W 1925 nazwano jego imieniem schronisko TT na Babiej Górze (na Markowych Szczawinach); podobnie szkołę w Zawoi, szlak tur. w masywie Babiej Góry itd.

Jego działalność górska jest udokumentowana w Muzeum Turystyki Górskiej na Babiej Górze. Najpełniejsze materiały do życiorysu i wielostronnej działalności Z. przedstawiono w 1977 w Krakowie na poświęconym mu sympozjum, zorganizowanym przez Komisję Turystyki Górskiej ZG PTTK i następnie opublikowano (zob. niżej).

Lit. - "Pam. TT" 36, 1917-18 (Kazimierz Rouppert). - "Acta Soc. Bot. Pol." 22, 1953, nr 2 (Bolesław Hryniewiecki). - "Karpaty" 1978-79, nr 13-14 (prace różnych autorów z sympozjum w 1977). - "BUP" cz. II, 1985. - "SBP" 1987 (Alina Skirgiełło).

---