Bel Matej , po węg. Bél Mátyás, po łac. Belius
Matthias (22 III 1684 Očová, okres Zvolen - 29 VIII 1749 Altenburg w Austrii,
poch. w Bratysławie).
Słow. polihistor (historyk, geograf, etnograf, językoznawca itd.), teolog i
pedagog. Dzieła swe wydawał przeważnie po łac., ale pisał też po niem., węg.,
słow. i czesku. Uważany przez niektórych za Węgra lub Niemca, był jednak
Słowakiem. Miał po ojcu przezwisko (nie nazwisko) Funtík. W 1704-07 studiował na
uniw. w Halle. W 1708-14 był prorektorem, potem rektorem liceum ewang. i
kaznodzieją w ewang. kościele słow. w Bańskiej Bystrzycy. W 1714-19 był rektorem
liceum ewang. w Bratysławie, a w 1719-48 proboszczem w niem. kościele ewang.
tamże.
B. jest autorem wielu prac nauk. z różnych dziedzin, także podręczników.
Uważany był w swojej epoce za czołowego badacza nauk. na Węgrzech i zwano go
magnum Hungariae decus (wielka ozdoba Węgier).
Został czł. zagranicznych towarzystw nauk. i akademii.
O Tatrach i Podtatrzu pisał dużo w kilku swych dziełach wydanych po łacinie.
Najwcześniejsze to Hungariae antiquae et novae prodromus (Norimbergae 1723). Dzieło to miało służyć jako przykład do
opisów kolejnych komitatów węg., a opisuje głównie Spisz (historia i geografia)
i podaje trochę wiadomości o wsch. części Tatr. Zawiera m.in. mapę Spisza (z
Tatrami) Paula Kraya i plan Demianowskiej Jaskini, sporządzony
przez Georga Buchholtza
jun.
Historią Spisza zajmuje się też częściowo nast. dzieło B.: Adparatus ad
Historiam Hungariae (Posonii 1735), w którym wydrukowano również elogium dla
Davida Frölicha oraz łac. tłumaczenie rozprawy niem. tego ostatniego z 1641 o
Niemcach spiskich i siedmiogrodzkich. Drugi tom tego dzieła B. ukazał się w
1746.Opisy kolejnych (ale nie wszystkich) komitatów węg. ukazały się w wielkim
nie ukończonym dziele B.: Notitia Hungariae novae historico geographica (Viennae
1735-42, t. 1-4). W t. 2 (1736) jest opisany m.in. komitat lipt. wraz z jego
górami, także Tatry Lipt. łącznie z Mięguszowiecką Doliną i jej otoczeniem. Opis
Tatr Lipt. w dziele B. jest najwcześniejszym jaki ukazał się w druku (opis
Georga Buchholtza sen. jest starszy, ale wydano go znacznie później).
Fragment tatrz. z powyższego dzieła B. w tłumaczeniu niem. opublikował
Teodor Posewitz pt. Die erste Beschreibung der Liptauer Tátra ("Karp. Post" 1900 i odb.), a fragment dotyczący tylko
Tatr Wys. od Liptowskich Kop do Mięguszowieckiej Doliny w dość swobodnym słow.
przekładzie dał Ivan Houdek w swej pracy: Matej Bel o Liptovských Tatrách
("Sbor. Prác TNP" 1959 i odb.), natomiast pełne słow.
tłumaczenie owego opisu Liptowa i jego gór (m.in. całe Tatry Lipt.) ukazało się
w książce Matej Bel, slovenský geograf (Br. 1984).
Sporządzone przez B. opisy niektórych komitatów (m.in. orawskiego) zachowały
się tylko w rękopisie (znajdowały się w bibliotece arcybiskupiej w Ostrzyhomiu,
obecnie w Węg. Muzeum Nar. w Budapeszcie). Sporo wiadomości o Tatrach i
Podtatrzu dał B. również w swym podręczniku Compendium Hungariae
geographicum (Posonii 1753 i dalsze wyd.: 1767,
1777, 1779, 1792), a także w in. swych pracach.
Pisząc swe dzieła B. opierał się na własnych badaniach oraz na materiałach
rękopiśmiennych czy informacjach in. badaczy, zwł. - gdy chodzi o Tatry i
Podtatrze - G. Buchholtza jun., a także Istvána Berzeviczyego, Georga Bohuscha
i Jakoba Kraya jun., natomiast Daniel Fischer odmówił współpracy.
