Wołosi

Wołosi. Mieszkańcy Wołoszczyzny, hist. krainy na obszarze dzisiejszej Rumunii, między Karpatami Pd. a Dunajem, w sąsiedztwie Siedmiogrodu i Mołdawii. Pod koniec średniowiecza pasterze wołoscy, zwani też rumuńskimi, mieli ze stadami owiec wędrować terenami karp. od wsch. ku zach. (tzw. wołoskie wędrówki lub migracje pasterskie) aż po Morawy (Wołoszczyzna Morawska), zakładając po drodze wsie, które tym się różniły od okolicznych wsi z ludnością roln., że obowiązywało w nich prawo wołoskie (czynszowe).

W Karpaty Zach. pasterze wołoscy mieli przybywać począwszy od XIV w. niosąc z sobą specyficzną kulturę past., wspólną (poza różnicami regionalnymi) całym Karpatom i nawet Bałkanom. Kultura ta przejawia się w typie owczej gospodarki past. (z sezonowymi wędrówkami na pastwiska górskie), zwyczajach, ubiorze, nazwach geogr., nazwiskach i przezwiskach, terminologii past. itd. Rozprzestrzenienie się jednego typu kultury past. wzdłuż Karpat od wsch. ku zach. w XIV-XVII w. jest zasadniczo udowodnione, sporne natomiast w nauce jest dotychczas zagadnienie pochodzenia etnicznego tej ludności past., zwł. w Karpatach Zachodnich.

Według jednego poglądu przybywające od wsch. do Karpat Zach. fale ludności past. (tzw. wołoskiej), przynajmniej najstarsze, były etnicznie rumuńskie. Inny pogląd głosi, że ludność etnicznie rumuńska docierała tylko do Karpat Wsch. (na Huculszczyznę), natomiast do Karpat Zach. przybywała ludność past. wprawdzie pochodzenia rum., ale już zeslawizowana pod wpływem dawniej osiadłej w Karpatach ludności roln., etnicznie ruskiej (ukr.), polskiej czy słowackiej.

Jeszcze in. badacze stoją na stanowisku, że występujące w Karpatach wspólne cechy kultury past. są rezultatem kulturowych wpływów regionów sąsiednich, a nie skutkiem napływu ludności etnicznie obcej, a w każdym razie, jeżeli chodzi o Podtatrze, nie ludności rum., lecz co najwyżej ludności z terenów bezpośrednio sąsiadujących.

Na Podtatrzu i w Tatrach od dawna używano terminów Wołoch (Wołosi), wałach (wałasi), Vlach (Vlasi), valach (valasi) itp. na oznaczenie w ogóle pasterzy owiec, niezależnie od ich przynależności etnicznej, w poszczególnych przypadkach na określenie pasterzy ruskich (ukr.), słowackich i polskich.

Na Podtatrzu i w Tatrach (jak i w całych Karpatach) zachowały się do dziś liczne ślady tzw. wołoskiej kultury past., a w dokumentach hist. wiele wiadomości o osadnictwie ludności wołoskiej lub ludności osadzanej na prawie wołoskim, co wszystko samo przez się nie przesądza sprawy pochodzenia etnicznego tych grup ludności past., które tę kulturę wołoską przynosiły na poszczególne tereny.

W Tatrach wpływy wołoskie poza samą kulturą past. (obecnie szybko zanikającą) zachowały się w nazwach geogr., np. Wołoszyn, Kiczora, Magura. Inni badacze przypisują jednak wszystkie te ślady kultury wołoskiej nie rumuńskim Wołochom, lecz dawniejszej ludności zamieszkującej Karpaty, mianowicie Trakom.

Lit. - Dumitru Crânjala (=Krandžalov): Rumunské vlivy v Karpatech. Pr. 1938. - Stanislas Łukasik: Pologne et Roumanie. Paris, Varsovie, Cracovie 1938. - Kazimierz Dobrowolski: Studia nad kulturą pasterską w Karpatach północnych. "Wierchy" 29, 1960. - Viehwirtschaft und Hirtenkultur. Bp. 1969 (prace K. Dobrowolskiego, D. Krandžalova, J. Macůrka i in.). - K. Dobrowolski: Studia podhalańskie. W: "Past. Tatr Pol. i Podh." 8, Wr. 1970. - Tadeusz Sulimirski: Trakowie w północnych Karpatach i problem pochodzenia Wołochów. "Acta Archaeol. Carp." 14, 1974. - Tadeusz Andrzej Olszański: Geneza Łemków, teorie i wątpliwości. "Magury" 1988. (Przegląd poglądów o pochodzeniu Łemków i Wołochów w Karpatach Zach.).

---