Wernher Georgius

Wernher Georgius, także Werner, Wernherus, Vernerus itp. (ok. 1497 Paczków na Śląsku - 1567 Preszów). Niem. humanista i poeta. Uczył się we Wrocławiu, potem studiował na uniw. w Krakowie uzyskując tam w 1519 stopień bakałarza. Następnie był nauczycielem w Koszycach i Preszowie.

Od 1527 uczestniczył w walkach na Węgrzech po stronie Ferdynanda I Habsburga. Jako król. radca w 1535-40 podróżował wielokrotnie w misjach dyplomatycznych do Polski i do Czech. Od 1540 był kapitanem Szaryskiego Zamku i zarządcą komory spiskiej; osiadł wtedy w Preszowie. W dziele zbior. Pannoniae Luctus (Cracoviae 1544) ogłosił swoje epigramaty o ciężkim losie Węgier pod panowaniem tureckim.

W. jest autorem najstarszego drukowanego opisu Tatr. Ogłosił go w swej pracy o źródłach mineralnych na Węgrzech (m.in. na Spiszu i Liptowie): De admirandis Hungariae aquis hypomnemation (Basiliae 1549, nast. wydania pod takim samym lub podobnym tytułem: Viennae 1551 i dalsze). Jest to opis Tatr b. krótki i ogólnikowy, ale jedyny aż do 1639 (»Frölich David). W opisie tym również po raz pierwszy w druku pojawia się nazwa Tatry (w formie Tatri) oprócz in. nazw tych gór. Praca W. o źródłach mineralnych Węgier (m.in. na ziemiach obecnej Słowacji) wzbudziła duże zainteresowanie, była często cytowana, miała wspom. nowe wydania, a poza tym przedrukowali ją (wraz z owym opisem Tatr) różni autorzy w swych dziełach, w oryginale po łac. lub w tłumaczeniu, np. Sigmund Herberstein: Moscouiter wunderbare Historien... Mit... H. Georgen Wernhern Ungarischen wunderbaren wasseren beschreibung... (Basel 1563 i wydania nast.), Martinus Broniovius (tj. Marcin Broniewski): Tartariae descriptio (Coloniae 1595), J.G. Schwandtner: Scriptores rerum hungaricarum veteres ac genuini (Vindobonae 1746, t. I). Włączono również pracę W. do anonimowej Respublica et Status Regni Hungariae (Ex officina Elzeviriana, tj. w Lejdzie, 1634), ale tu bez nazwiska W., wskutek czego mylnie przypuszczano, że W. jest autorem całej tej historii Węgier. Natomiast pracę W. o źródłach mineralnych przedrukował ze swoimi niewielkimi dodatkami » Stephanus M. Csiba pod własnym nazwiskiem jako rozprawę Dissertatio historico-physica de admirandis Hungariae aquis (Tyrnaviae 1713). Wreszcie przedruk oryginalnej pracy W. o źródłach mineralnych Węgier (reprodukcja fotooffsetowa z wydania z 1556) z tłumaczeniem słow. ukazał się pod nazwiskiem Juraj Wernher: O podivuhodných vodách Uhorska (Ma. 1974, wydał z objaśnieniami Augustín Rebro). Było też wydanie w tłumaczeniu węgierskim. W ten sposób pierwszy drukowany opis Tatr został rozpowszechniony w kilku językach, w drukach ukazujących się w różnych krajach Europy, od Bazylei i Antwerpii aż po Petersburg i Budapeszt.

Mniej znana jest inna, wcześniej wydana drukiem praca W., która zapewne też dotyczy Tatr, chociaż W. nie wymienia w niej ich nazwy, a tematem są źródła mineralne na samym Spiszu: Hypomnemation de aquis in Scepusio admirandis (Viennae, przed 1549); praca ta jest czasem cytowana jako De admirandis in Scepusio aquis z błędną datą 1551. Otóż już w tej pracy (także w tej z 1549) pisze W. o źródle mineralnym na Spiszu u stóp Karpat, tj. Tatr ("in radice montis Carpathis"), bez bliższego określenia miejsca, ale według wszelkiego prawdopodobieństwa chodzi o jedno ze źródeł w Smokowcu; w drugiej pracy (z 1549) W. pisze nawet o tamtejszych dwóch źródłach, z których jedno ("acidula", tj. szczawa) jest użytkowane w celach leczniczych. A więc najwcześniejsza wiadomość o źródłach w Smokowcu, na stokach Tatr. Ta wcześniejsza praca W. została wydana powtórnie (z dołączonym tłumaczeniem słow.) jako Georgius Wernherus: Hypomnemation de aquis in Scepusio admirandis, Juraj Wernher: Podivuhodné vody na Spiši (Ma. 1980, reprodukcja fotooffsetowa oryginału bez brakującej karty tytułowej; tłum. i objaśnienia: Augustín Rebro).

Lit. - Jozef Kuzmík: Slovník autorov slovenských a so slovenskými vztahmi za humanizmu. Ma. 1976, t. 2.

---