Wala Jędrzej starszy (15 VII 1820 Zakopane - 29 I 1896 tamże, poch. na
starym cment.). Jeden z najsłynniejszych przewodników tatrz. Jako koziarz
(myśliwy na kozice) poznał najdziksze zakątki Tatr jeszcze w okresie, kiedy
turyści rzadko zaglądali w te góry. Wiadomo np., że już przed 1857 uganiał się
za kozicami po urwiskach Hrubego Wierchu.
Po 1850 zaczął intensywnie uprawiać zawód przewodnicki i już w 1857 słynął
(razem z Maciejem Sieczką) jako jeden z najlepszych przewodników. Wtedy już
prowadził turystów np. na Krywań, a w 1860 (prowadząc turystę) dokonał I znanego
przejścia Przełęczy koło Drąga.
Prowadził w Tatry wielu z najznakomitszych w owych czasach turystów i badaczy
nauk., m.in. Marię Steczkowską, Eugeniusza Janotę, Maksymiliana Nowickiego, ks.
Józefa Stolarczyka, Walerego Eljasza, Adama Asnyka, Leopolda Świerza. Niejeden z
nich utrwalił w druku wysokie i różnorodne zalety W. jako przewodnika i
towarzysza wypraw górskich.
W 1867 zaprowadził ks. Stolarczyka i towarzyszy na Baranie Rogi (I wejście) i
na Lodowy Szczyt (jedno z pierwszych wejść). Jeszcze w 1895, mając lat 75,
prowadził turystów przez Krzyżne do Morskiego Oka. W. był też inteligentnym
pomocnikiem prof. Maksymiliana Nowickiego w jego badaniach entom. w Tatrach.
Pomagał mu w gromadzeniu zbiorów na wspólnych wycieczkach i wg otrzymanych
wskazówek sam zbierał owady z niezrównaną pilnością i sumiennością, dostarczając
Nowickiemu wielu pięknych i rzadkich okazów. Monograficzne prace Nowickiego o
kozicy i świstaku również dużo zawdzięczają W., który był bystrym obserwatorem
tych zwierząt i umiał przekazać nauce liczne ciekawe i ważne szczegóły z ich
życia.
W pierwszym okresie swego życia W. był nieubłaganym prześladowcą świstaków i
kozic. Jako zapalony myśliwy wyniszczył tych zwierząt ogromną liczbę. Jednakże
wskutek uświadamiającej akcji Nowickiego i Janoty stał się potem W. odddanym
obrońcą tych zwierząt. Zostawszy strażnikiem wspólnie ze swym przyjacielem,
Maciejem Sieczką, sumiennie spełniał swe funkcje; wkrótce przybytek kozic i
świstaków rzucał się turystom w oczy.
Był on więc nie tylko jednym z najlepszych znawców Tatr i doskonałym
przewodnikiem, ale również jednym z najbardziej zasłużonych w dziedzinie ochrony
przyrody Tatr i cennym pomocnikiem w badaniach nauk. tych gór. W Tatrach jest on
upamiętniony nazwami Walowych Turni w Grani Hrubego.
Lit. - Eugeniusz Janota: Przewodnicy zakopiańscy. "Kłosy" 1866, t. 3,
nr 74 i 75. - "SCZ"1986.
KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
