Tatranský národný park, w skrócie TANAP, także Tanap i TNP. S.
Jest to słow. park nar., obejmujący Tatry Słowackie i stanowiący odpowiednik
Tatrz. Parku Nar. (TPN) w Tatrach Polskich. Kwestia utworzenia parku nar.
zarówno w Tatrach Słow. jak i w Tatrach Pol. wypłynęła oficjalnie po raz
pierwszy z okazji tzw. krakowskiego protokółu w 1924 (» Tatrzański Park
Narodowy). W 1924 odbyła się też pol.-czechosł. konferencja w Zakopanem, gdzie
dyskutowano projekt parku. Tak Czes. Akademia Nauk, jak i Pol. Akademia
Umiejętności poparły usilnie tę sprawę w 1925.
Główną przeszkodą w Czechosłowacji było to, że znaczne obszary Tatr stanowiły
wielką własność, a posiadacze nie zamierzali jej oddawać na cele społ. czy
narodowe. Także właściciele drobniejszych własności (hoteli, sanatoriów,
pensjonatów itp.) na terenie Tatr mieli na uwadze tylko własne interesy i
przeciwstawiali się utworzeniu parku. W 1928 i 1936 dużą część Tatr Słow.
wykupiło państwo czechosł. od spadkobierców Hohenlohego.
Dopiero po II wojnie świat. upaństwowienie wszelkiej prywatnej własności na
obszarze Tatr Słow. dało podstawę do ogłoszenia 18 XII 1948 przez Słow. Radę
Nar. ustawy nr 11 1949 o Tatrz. Parku Nar. w Tatrach Słow. z ważnością od 1 I
1949. W 1952 słow. Rada Ministrów (Sbor povereníkov) wydała uzupełniające
zarządzenie, którego mocą całym obszarem Tatr Bielskich i Słow. Tatr Wysokich
oraz małą częścią Tatr Zachodnich (Cicha Dolina z otoczeniem) zaczęła zarządzać
Dyrekcja TANAPu (Správa TANAPu) z siedzibą w Łomnicy Tatrz.
Równocześnie, w celu częściowej ochrony najbliższego otoczenia parku
utworzono tzw. pasmo ochronne (ochranné pásmo lub ochranné územie): Tatry Zach.
aż po Orawice oraz pd. podnóże Tatr od Gródka Lipt. po Białą Spiską. W pasmie
tym gospodarka jest ograniczona i kontrolowana również przez Dyrekcję
TANAPu.
Obszar właściwego TANAPu (bez pasma ochronnego) w 1949-87 wynosił 50 965 ha,
z tego ok. 33 000 ha to las i kosodrzewina; obszar pasma ochronnego obejmował
ok. 70 000 ha. Na terenie właściwego parku leżą: a) rezerwaty ścisłe (ok. 60%
całej powierzchni parku); b) rezerwaty częściowe, dostępne dla turystyki; c)
tzw. intravilan, tj. tereny osiedli podtatrz. (ok. 500 ha, wzdłuż Drogi
Wolności; d) tereny uprawne, łąki, pastwiska w obrębie parku (ok. 1000 ha).
Dnia 1 IV 1987 obszar TANAPu powiększono o prawie całe Słow. Tatry Zach.,
mianowicie o 25 918 ha, wynosi on więc od tego czasu 76 883 ha, tj. 768,8 km2.
TANAP jest traktowany jako wielkie nauk. laboratorium przyrodnicze. Gospodarka
polega zasadniczo na ochronie wszystkich elementów przyrody tatrz., jednakże na
potrzeby ruchu tur. i sportu poczyniono pewne nowe inwestycje w TANAPie, jak
schroniska, hotele, drogi, kolejki linowe, wyciągi narc., skocznie itd. Szlaki
znakowane przebiegają niekiedy nawet przez rezerwaty ścisłe (np. Jaworowa
Dolina, Batyżowiecka Dolina), nie wolno z nich jednak zbaczać oraz należy
zachowywać przepisy tur., podobne jak w TPN. Pasterstwo (w mniejszych rozmiarach
niż w TPN) zostało zlikwidowane i przeniesione na tereny Magury Spiskiej,
Zamagurza i inne. Zaprowadzono gospodarkę zalesieniową na większości dawnych
rąbanisk, wiatrołomów, spalenisk itp. Pozyskiwanie drewna z lasów TANAPu (poza
usuwaniem wiatrołomów itp.) zostało mocno ograniczone, ale odbywa się nadal.
Dyrektorami TANAPu byli kolejno: Mikuláš Michelčík (1949-53), Ján Oros
(1953-61), Juraj Turošík (1961-1988), Jozef Fabry (1988-90), Ivan Vološčuk (od
1990).
Przy TANAPie istniała Rada Parku (Poradný sbor), która do 1987 składała się z
7 stałych członków i 7 zastępców; wśród nich byli naukowcy oraz przedstawiciele
Min. Nauki, Oświaty i Kultury, Min. Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, a także
słow. Urzędu Planowania. Od 1988 w Radzie TANAPu (o 23 członkach) są
przedstawiciele liczniejszych ministerstw i urzędów, a stosunkowo mniej
naukowców. Od 1953 przy TANAPie działa Stacja Naukowa (» Výskumná stanica
TANAPu). W 1957 przyłączono do TANAPu część » Muzeum Tatrzańskiego, dawniej
mieszczącego się w Popradzie; od 1959 znajduje się w Tatrz. Łomnicy jako »
Muzeum TANAPu. Dyrekcja TANAPu od 1957 wydaje rocznik nauk. » "Sborník prác o
Tatranskom národnom parku", a ponadto od 1962 czasopismo » "Vysoké Tatry" (od
1992 "Tatry"). Zob. też ochrona przyrody i turystyka.
Lit. - Książka zbior. Príroda Tatranského národného parku. Ma. 1956
(red. Milan Hirš). - Milan Pacanovský i in.: Koncepcia Tatranského národného
parku. Ma. 1967. - Ochrana prírody TANAPu (1949-1989). "Vys. Tatry"
28, 1989, nr 3 oraz in. artykuły tamże. - Zestaw prac w "Zbor. Prác TNP" 29,
1989.
KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81