Tatranský národný park

Tatranský národný park, w skrócie TANAP, także Tanap i TNP. S. Jest to słow. park nar., obejmujący Tatry Słowackie i stanowiący odpowiednik Tatrz. Parku Nar. (TPN) w Tatrach Polskich. Kwestia utworzenia parku nar. zarówno w Tatrach Słow. jak i w Tatrach Pol. wypłynęła oficjalnie po raz pierwszy z okazji tzw. krakowskiego protokółu w 1924 (» Tatrzański Park Narodowy). W 1924 odbyła się też pol.-czechosł. konferencja w Zakopanem, gdzie dyskutowano projekt parku. Tak Czes. Akademia Nauk, jak i Pol. Akademia Umiejętności poparły usilnie tę sprawę w 1925.

Główną przeszkodą w Czechosłowacji było to, że znaczne obszary Tatr stanowiły wielką własność, a posiadacze nie zamierzali jej oddawać na cele społ. czy narodowe. Także właściciele drobniejszych własności (hoteli, sanatoriów, pensjonatów itp.) na terenie Tatr mieli na uwadze tylko własne interesy i przeciwstawiali się utworzeniu parku. W 1928 i 1936 dużą część Tatr Słow. wykupiło państwo czechosł. od spadkobierców Hohenlohego.

Dopiero po II wojnie świat. upaństwowienie wszelkiej prywatnej własności na obszarze Tatr Słow. dało podstawę do ogłoszenia 18 XII 1948 przez Słow. Radę Nar. ustawy nr 11 1949 o Tatrz. Parku Nar. w Tatrach Słow. z ważnością od 1 I 1949. W 1952 słow. Rada Ministrów (Sbor povereníkov) wydała uzupełniające zarządzenie, którego mocą całym obszarem Tatr Bielskich i Słow. Tatr Wysokich oraz małą częścią Tatr Zachodnich (Cicha Dolina z otoczeniem) zaczęła zarządzać Dyrekcja TANAPu (Správa TANAPu) z siedzibą w Łomnicy Tatrz.

Równocześnie, w celu częściowej ochrony najbliższego otoczenia parku utworzono tzw. pasmo ochronne (ochranné pásmo lub ochranné územie): Tatry Zach. aż po Orawice oraz pd. podnóże Tatr od Gródka Lipt. po Białą Spiską. W pasmie tym gospodarka jest ograniczona i kontrolowana również przez Dyrekcję TANAPu.

Obszar właściwego TANAPu (bez pasma ochronnego) w 1949-87 wynosił 50 965 ha, z tego ok. 33 000 ha to las i kosodrzewina; obszar pasma ochronnego obejmował ok. 70 000 ha. Na terenie właściwego parku leżą: a) rezerwaty ścisłe (ok. 60% całej powierzchni parku); b) rezerwaty częściowe, dostępne dla turystyki; c) tzw. intravilan, tj. tereny osiedli podtatrz. (ok. 500 ha, wzdłuż Drogi Wolności; d) tereny uprawne, łąki, pastwiska w obrębie parku (ok. 1000 ha).

Dnia 1 IV 1987 obszar TANAPu powiększono o prawie całe Słow. Tatry Zach., mianowicie o 25 918 ha, wynosi on więc od tego czasu 76 883 ha, tj. 768,8 km2. TANAP jest traktowany jako wielkie nauk. laboratorium przyrodnicze. Gospodarka polega zasadniczo na ochronie wszystkich elementów przyrody tatrz., jednakże na potrzeby ruchu tur. i sportu poczyniono pewne nowe inwestycje w TANAPie, jak schroniska, hotele, drogi, kolejki linowe, wyciągi narc., skocznie itd. Szlaki znakowane przebiegają niekiedy nawet przez rezerwaty ścisłe (np. Jaworowa Dolina, Batyżowiecka Dolina), nie wolno z nich jednak zbaczać oraz należy zachowywać przepisy tur., podobne jak w TPN. Pasterstwo (w mniejszych rozmiarach niż w TPN) zostało zlikwidowane i przeniesione na tereny Magury Spiskiej, Zamagurza i inne. Zaprowadzono gospodarkę zalesieniową na większości dawnych rąbanisk, wiatrołomów, spalenisk itp. Pozyskiwanie drewna z lasów TANAPu (poza usuwaniem wiatrołomów itp.) zostało mocno ograniczone, ale odbywa się nadal. Dyrektorami TANAPu byli kolejno: Mikuláš Michelčík (1949-53), Ján Oros (1953-61), Juraj Turošík (1961-1988), Jozef Fabry (1988-90), Ivan Vološčuk (od 1990).

Przy TANAPie istniała Rada Parku (Poradný sbor), która do 1987 składała się z 7 stałych członków i 7 zastępców; wśród nich byli naukowcy oraz przedstawiciele Min. Nauki, Oświaty i Kultury, Min. Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, a także słow. Urzędu Planowania. Od 1988 w Radzie TANAPu (o 23 członkach) są przedstawiciele liczniejszych ministerstw i urzędów, a stosunkowo mniej naukowców. Od 1953 przy TANAPie działa Stacja Naukowa (» Výskumná stanica TANAPu). W 1957 przyłączono do TANAPu część » Muzeum Tatrzańskiego, dawniej mieszczącego się w Popradzie; od 1959 znajduje się w Tatrz. Łomnicy jako » Muzeum TANAPu. Dyrekcja TANAPu od 1957 wydaje rocznik nauk. » "Sborník prác o Tatranskom národnom parku", a ponadto od 1962 czasopismo » "Vysoké Tatry" (od 1992 "Tatry"). Zob. też ochrona przyrody i turystyka.

Lit. - Książka zbior. Príroda Tatranského národného parku. Ma. 1956 (red. Milan Hirš). - Milan Pacanovský i in.: Koncepcia Tatranského národného parku. Ma. 1967. - Ochrana prírody TANAPu (1949-1989). "Vys. Tatry" 28, 1989, nr 3 oraz in. artykuły tamże. - Zestaw prac w "Zbor. Prác TNP" 29, 1989.

---