Szymanowski Karol

Szymanowski Karol (6 X 1882 Tymoszówka, Ukraina - 29 III 1937 Lozanna, poch. w Krakowie w Grobach Zasłużonych na Skałce). Jeden z największych pol. kompozytorów, pianista, w 1927-29 dyr. Konserw. Muzycz. w Warszawie, w 1930-32 rektor Wyższej Szkoły Muzycz. tamże.

Twórczość Sz. przeszła przez kilka okresów, ale najważniejszy to ostatni, który można nazwać "narodowym". W okresie tym Sz. sięgnął do źródeł lud. i, jak przed nim Chopin, przetwarzał tę ludowość i własnymi środkami artyst. stwarzał arcydzieła, oparte na lud. surowcu. Ten przełom w twórczości Sz. wywołało jego zetknięcie się z folklorem, z muzyką góralską na Podhalu.

Bywał w Zakopanem już przed I wojną świat. (ok. 1894, w 1904-05 i w 1913-14), ale dopiero od 1922 jeździł tam często, a w 1930-35 mieszkał stale (w willi "Atma"), odgrywając w owych latach wybitną rolę w żywo rozwijającym się tam wtedy życiu artyst. i kulturalnym. Zapoznał się wówczas bliżej z muzyką podh., wsłuchiwał się w "nuty" góralskie, które mu wygrywał najpierw słynny "muzyka" Bartuś Obrochta, potem tegoż syn, Jaś Obrochta ze swoją kapelą i inni.Z tych źródeł właśnie powstał wspaniały utwór muzyczny oparty na "nutach" góralskich: balet Harnasie (skomponowany w 1923-31). Fragmenty tego utworu wykonywano w Polsce estradowo od 1929, a całość w formie koncertowej od 1936, pierwsze jednak wykonanie sceniczne tego baletu odbyło się w 1935 w Pradze, a następnie w Paryżu (1936), Belgradzie (1937), Hamburgu (1937). W Polsce wystawiono na scenie Harnasie dopiero po śmierci wielkiego ich twórcy, po raz pierwszy w Poznaniu w 1938. Po II wojnie świat. dzieło to cieszy się w Polsce wielkim powodzeniem.

Na melodyce podh. oparte są jeszcze następujące kompozycje Sz.: sześć mazurków z 1924 (niezwykłe i doskonałe połączenie formy tanecznej nizinnej z "nutą" góralską), II kwartet smyczkowy (1927), II koncert skrzypcowy (1932-33) i IV symfonia, tzw. Symphonie concertante (1932). Bogata i różnorodna twórczość Sz. obejmuje ponadto wiele pieśni do słów Kazimierza Tetmajera, Tadeusza Micińskiego, Jana Kasprowicza i in.

Wśród licznych prac i artykułów na tematy muzyczne, jakie ogłosił Sz., z Podhalem, a częściowo i Tatrami wiążą się następujące: O muzyce góralskiej ("Pani" 1924, nr 8-9 i przedruki), przedmowa do Muzyki Podhala Stanisława Mierczyńskiego (1930 i dalsze wydania) oraz wydany dopiero pośmiertnie artykuł z 1921-22 o muzyce góralskiej i konieczności ratowania jej od zagłady ("Poradnik Muzyczny" 1947).Z jego pobytem w Zakopanem wiąże się również jego wspomnienie pt. Pamięci Karola Stryjeńskiego ("Wiad. Lit." 1933, nr 5). Ukazało się też zbior. wydanie prac i artykułów Sz. pt. Z pism (Kr. 1958) oraz zawierający wiele materiałów z Zakopanego zbiór korespondencji pt. Z listów (Kr. 1958).

W 1930 otrzymał (jako pierwszy kompozytor) hon. doktorat UJ. W 1933 został członkiem hon. PTT, a w 1936 Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego. W 1967 rozpoczęto starania o utworzenie muzeum Sz. w willi "Atma" w Zakopanem i w 1976 zostało ono otwarte (» Muzeum Karola Szymanowskiego "Atma"). W Zakopanem w 1980 powstało Tow. Muzyczne im. Karola Szymanowskiego, które organizuje co miesiąc koncerty kameralne "Wieczory w Atmie" i jest gł. organizatorem dorocznych "Dni Muzyki Karola Szymanowskiego", które odbywają się w marcu w Zakopanem.

Lit. - Adolf Chybiński: Karol Szymanowski a Podhale. Kr. 1958. - Krystyna Dąbrowska: Karol z Atmy. Wa. 1958 i wydania nast. rozszerzone. - Karol Szymanowski we wspomnieniach. Kr. 1974, oprac. Jerzy M. Smoter. - Teresa Chylińska: Zakopiańskie dni Karola Szymanowskiego. Kr. 1975. - Maciej Pinkwart: Zakopiańskim szlakiem Szymanowskiego. Wa. 1982.

---