Panorama Tatr

Panorama Tatr, zwana też panoramą lub obrazem Tatry. Pomysł namalowania olbrzymiej Panoramy Tatr wysunął dr Henryk Lgocki, prawnik z Krakowa, w czerwcu 1894 podczas wycieczki do Kościeliskiej Doliny w towarzystwie malarzy Włodzimierza Tetmajera i Wincentego Wodzinowskiego; współinicjatorem, wraz z Lgockim, miał też być lwow. adwokat dr Steczkowski.

Realizatorem pomysłu został Lgocki, a gł. twórcami Panoramy Tatr i kierownikami całego przedsięwzięcia byli malarze Antoni Piotrowski (tylko w początkowym okresie), Stanisław Janowski i monachijski specjalista od panoram Ludwig Boller, który przy wykańczaniu panoramy w Monachium spadł z rusztowania tak nieszczęśliwie, że wkrótce zmarł. Po wypadku Bollera zastąpił go monachijski malarz Schönchen.

Poza nimi najwięcej pracy w to dzieło włożyli Stanisław Radziejowski i Kasper Żelechowski, ponadto chwilowo byli zajęci Apolinary Kotowicz, Konstanty Mańkowski i Władysław Wankie, a w początkowym okresie uczestniczyli także Emilian Jasiński i Lucjan Kochanowski. Postacie namalował Teodor Axentowicz.

Za poradą Walerego Eljasza i Wojciecha Gersona jako miejsce do malowania tej panoramy obrano stosunkowo łatwo dostępny wierzchołek Miedzianego, z którego roztacza się szeroki widok. Mając bazę w schronisku przy Morskim Oku, grupa malarzy przez dwa sezony letnie (1894 i 1895) pracowała nad przygotowaniem szkiców z Miedzianego, a właściwą panoramę malowano w Monachium, gdzie znajdowała się odpowiednio wielka pracownia.

Panorama miała 115 m dług. i 16 m wysokości. Przedstawiała kompletny widok z Miedzianego, na wszystkie strony i z wszystkimi planami, z dodaniem na bliższych planach grup turystów i postaci osób związanych ściśle z Tatrami, jak Tytus Chałubiński, Walery Eljasz, Wojciech Gerson, Stanisław Witkiewicz, ks. Józef Stolarczyk oraz grupa górali z Janem Sabałą na czele.

W 1896 gotową panoramę wystawiono w Monachium, a potem (w 1896 od 13 XI i w 1897-98) w Warszawie w specjalnie wzniesionym gmachu na Dynasach. Obszerne objaśnienie do panoramy wraz z dziejami jej tworzenia napisał Kazimierz Tetmajer, a wydano to w osobnej broszurze po pol. i po ros.: Objaśnienie do olbrzymiego obrazu "Tatry" (Wa.1896). Artystyczny plakat zachęcający do zwiedzania namalowali Włodzimierz Tetmajer i Władysław Wankie, a na samej wystawie udzielali objaśnień zwiedzającym góralscy przewodnicy w ubiorach ludowych.

Olbrzymie to dzieło, które podobno kosztowało ponad 100 000 rubli, zawiodło jednak oczekiwania finansowe i w 1899 zostało sprzedane na licytacji i pocięte na płótno. Na odwrotnej stronie jednej części Jan Styka namalował swój wielki obraz Męczeństwo pierwszych chrześcijan , a reszta zaginęła. W Muzeum Nar. w Krakowie zachowały się dwa duże szkice Janowskiego do Panoramy Tatr.

Jeżeli chodzi o genezę Panoramy Tatr, to niewątpliwie na zrodzenie się tego pomysłu wpłynęła Panorama Racławicka, która była ukończona w maju 1894, i w czerwcu tegoż roku wystawiona we Lwowie na Powsz. Wystawie Krajowej. Warto zaznaczyć, że nie Panorama Racławicka (mająca 120 m dług. i 15 m wys.) jest największym obrazem pol., jaki kiedykolwiek namalowano (jak to się nieraz pisze), lecz była nim właśnie Panorama Tatr (115 m x 16 m), wprawdzie nieco krótsza od tamtej, ale o większej powierzchni (1840 m 2, podczas gdy tamta ma tylko 1800 m 2).

Lit. - Grzegorz Niewiadomy: Dziwna historia "Panoramy Tatr". "Przekrój" 1985, nr 2100 i uzup. Stanisława Milewskiego w nr 2105.

---