Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego

"Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego" ("Pam. TT"). Rocznik ukazujący się w Krakowie w 1876-1920 (38 tomów), jedna z podstawowych publikacji periodycznych w literaturze tatrz. Członkowie TT otrzymywali "Pam. TT" wraz z dodatkami bezpłatnie.

Oprócz sprawozdań TT, jego oddziałów, komisji i sekcji, w roczniku tym drukowano opisy wspomnieniowe z wycieczek górskich, prace lit., nauk., pop.-nauk. i in., i to z obszaru całych Karpat, a wyjątkowo z Karkonoszy i in. gór, przy czym tematyka tatrz. zwykle przeważała. "Pam. TT" jest też ważnym źródłem do dziejów Zakopanego.Ogłoszono w tym roczniku wiele cennych i ciekawych prac z dziedziny turystyki, krajoznawstwa, taternictwa, speleologii, geologii, geografii, klimatologii, botaniki, zoologii, historii, etnografii, językoznawstwa, ochrony przyrody itd., ponadto nieliczne utwory beletrystyczne i poetyckie, liczne nekrologi i życiorysy.Wiele z tych prac, nieraz pionierskich na dany temat, ma duże i trwałe znaczenie w dziejach poznania Tatr i do dziś niektóre są podstawowymi lub klasycznymi pozycjami w swej dziedzinie, a są również i takie, które odegrały rolę w ogólnej pol. kulturze narodowej.

Do osób publikujących w "Pam. TT" swe utwory i prace dotyczące Tatr i Podtatrza w 1876-1900 należeli m.in.: Alojzy Alth, Władysław Ludwik Anczyc, Adam Asnyk, Tytus Chałubiński, Eugeniusz Dziewulski, Walery Eljasz-Radzikowski i jego syn Stanisław, Agaton Giller, Jan Grzegorzewski, Bronisław Gustawicz, Maksymilian Nowicki, Jan Gwalbert Pawlikowski, ks. Józef Stolarczyk, ks. Wawrzyniec Augustyn Sutor, Leopold Świerz, Antoni Wierzejski, August Wrześniowski.Potem w 1901-20 pisali (oprócz niektórych już wymienionych): Janusz Chmielowski, ks. Walenty Gadowski, Walery Goetel, Ferdynand Hoesick, Mieczysław Karłowicz, Jan Kasprowicz, Roman Kordys, Wiktor Kuźniar, Mieczysław Limanowski, Alfred Lityński, Ludomir Sawicki, Władysław Semkowicz, Mieczysław Świerz, Kazimierz Tetmajer, Borys Wigilew, Mariusz Zaruski, Juliusz Zborowski, Stefan Żeromski i wielu in.

Od strony ilustracyjnej początkowe tomy "Pam. TT" zawdzięczały swój specjalny charakter winietom i rysunkom Walerego Eljasza, potem zawierały świetne reprodukcje fotografii tatrz. wielu autorów (m.in. Mieczysława Karłowicza) oraz barwne reprodukcje obrazów takich malarzy jak Leon Wyczółkowski i Stanisław Gałek.Wydawcą przez cały czas było TT (PTT).

Tomów, o różnym formacie i objętości, ukazało się 38, ale numeracja ostatnich trzech jest pomylona: zamiast 35, 36 i 37 powinno być 36, 37 i 38. "Pam. TT" ukazywał się zasadniczo co roku, ale w 1886-91 tylko tomy 11 (1887) i 12 (1888), a w 1915-20 jedynie tomy 36 (błędnie 35) za 1915-16, 37 (błędnie 36) za 1917-18 i 38 (błędnie 37) za 1919-20, ten ostatni jako specjalny: poświęcony sprawom Spisza, Orawy i Czadeckiego Okręgu.Uzupełnieniem "Pam.TT", w latach kiedy się nie ukazywał, było osobno wydawane » "Sprawozdanie Towarzystwa Tatrzańskiego".Dodatkiem do sprawozdania TT za 1885 (zamiast "Pam. TT") był przewodnik tatrz. Walerego Eljasza, a w 1889-1902 dodawano corocznie do sprawozdania lub do "Pam. TT" po jednej serii osobno luzem wydanych heliograwiur (zwykle po 5 sztuk), wykonanych przeważnie z fotografii tatrz. i pienińskich Awita Szuberta, Stanisława i Władysława Bizańskich i Zygmunta Jaworskiego (serie I-XIV, heliograwiur razem 68). Seria XV, składająca się z 10 fototypii (w tym 7 wykonanych z tatrz. fotografii Stanisława Krygowskiego i Janusza Chmielowskiego), była włączona w największy formatem tom 27 (1906) "Pam. TT", ale sprzedawano jej poszczególne tablice także luzem.Za dodatek do "Pam. TT" można też uważać dużą ilustr. broszurę Czterdzieści lat istnienia Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie 1873-1913 (Kr. 1913), zawierającą Władysława Szajnochy Pogląd na czterdziestoletnią działalność Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Jana Gwalberta Pawlikowskiego Przyszłe zadania Towarzystwa Tatrzańskiego .

Pierwsze tomy "Pam. TT." (1876-88) redagował komitet: Alojzy Alth, Władysław L. Anczyc, Bolesław Lutostański i Maksymilian Nowicki. Potem komitet redakc. zmieniał się kilka razy, a wśród jego członków byli m.in. Jan Czubek, Walery Eljasz, Stanisław Ponikło, Leopold Świerz, Daniel Wierzbicki, ks. Wawrzyniec A. Sutor, Michał Kirkor, Jan Nowicki.Od 1906 samodzielnymi redaktorami byli : Stanisław Krygowski (1906-07), Władysław Szajnocha (1908-10), Władysław Kulczyński sen. i Władysław Szajnocha (1911), Władysław Kulczyński sen. (1912), Stefan Komornicki i Władysław Kulczyński sen. (1913), Antoni Danysz i Stefan Komornicki (1914), Antoni Danysz (1915-16, a w 1917-18 tylko komitet redakc.), wreszcie Władysław Szajnocha, Kazimierz Rouppert i Władysław Semkowicz (1919-20).W "Pam. TT" publikowali swe prace Polacy z wszystkich ówczesnych zaborów i tam też docierał ten rocznik do członków TT i in. czytelników. Drukowany był w zaborze austr., gdzie cenzura była najłagodniejsza, toteż tom 8 (1883) musiano wydać w dwóch wersjach: jednej pełniejszej, z silnie patriotycznymi akcentami, oraz drugiej, nieco okrojonej, na zabory rosyjski i pruski.

Wielkie dzieło kilku kolejnych pokoleń działaczy TT, jakim jest "Pam. TT", zostało gruntownie opracowane w książce Kazimierza Polaka pt. Bibliografia "Pamiętników Towarzystwa Tatrzańskiego" za lata 1876-1920 (Kr.1981); oprócz właściwej bibliografii zawiera też uwagi o charakterze i roli tego czasopisma (pióra Jacka Kolbuszewskiego i W.H. Paryskiego).W parę lat po wydaniu ostatniego tomu "Pam. TT" w 1920, kontynuacją tego rocznika stały się » "Wierchy" (od 1923).

Zob. też: "Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego".

---