biografie

biografie . Słowniki biogr., zawierające obszerniejsze życiorysy lub zwięzłe biogramy jedynie osób związanych z Tatrami i Podtatrzem już dawno zaczęły się pojawiać, ale wszystkie są bardziej lub mniej fragmentaryczne pod względem swego zasięgu terytorialnego czy chronologicznego oraz zestawu uwzględnionych osób.

Najstarszy taki słownik to Jakuba Melzera Biographieen berühmter Zipser (Kaschau 1833), zawierający 89 życiorysów Spiszaków, m.in. wybitnych w dziejach poznania Tatr, jak Christian Augustini ab Hortis czy David Frölich. Kontynuacją tego słownika jest praca Samuela Webera Ehrenhalle verdienstvoller Zipser des XIX. Jahrhunderts 1800-1900 (Igló 1901), ze 141 życiorysami Spiszaków; wielu z nich działało w Tatrach.

O większym zasięgu chronologicznym i nastawiony na osoby działające w samych Tatrach jest słownik biogr. Ivana Bohuša Kto bol kto vo Vysokých Tatrách, ogłaszany odcinkami ("Vys. Tatry" 1968-80); zawiera zwięzłe biogramy, zasadniczo ograniczone do działalności tatrz., a jest ich ponad 900, ale publikacja została przerwana przy początku litery M.

Inny w charakterze i ograniczony do pewnych dziedzin działalności tatrz. jest słownik biogr. Aladára Marčeka o mylącym tytule Bibliografia stručných biografií tatranských bádatelov od najstarších čias po súčasnost ("Zbor. Prác TNP" 26, 1985); zawiera blisko 350 krótkich biogramów, większość z selekcyjną bibliografią.

W pol. literaturze nie ma osobnego tatrz. słownika biogr., ale w Encyklopedii Tatrzańskiej Zofii Radwańskiej-Paryskiej i Witolda H. Paryskiego (Wa. 1973) jest ponad 770 biogramów tatrz., a Wielka Encyklopedia Tatrzańska tychże zawiera życiorysów i biogramów razem ponad 2000. Wybór biogramów taterników zawiera książka Horolezectvo, encyklopédia (Br. 1989, Ivan Dieška i in.).Z krain podtatrz. osobne słowniki biogr. ma tylko Spisz (była już o nich mowa) i Orawa Słow., ale ta ostatnia jedynie z dziedziny kultury: Theo H. Florin jest autorem słownika biogr. Oravci v slovenskej kultúre (Dolny Kubín 1964); jest tam 135 krótkich życiorysów i biogramów.

Liczne życiorysy lub biogramy ludzi różnie powiązanych z Tatrami znajdują się też w ogólnych słownikach biogr. i encyklopediach o szerszym zasięgu terytorialnym, najobficiej w takich jak Polski Słownik Biograficzny (Kr. 1935-98, t. 1-38, A-S), Slovenský biografický slovník (Br. 1986-92, t. 1-5, A-Š) i Encyklopédia Slovenska (t. 1-6, 1977-82, A-ž), a ponadto w słownikach biogr. o ludziach z poszczególnych dziedzin działalności, jak Słownik współczesnych pisarzy polskich (Wa. 1963-80, t. 1-4 i ser. druga t. 1-3), Słownik muzyków polskich (Kr. 1964-67, I-II), Słownik artystów polskich (Wr. 1971-98, t. 1-6, A-P), Słownik pracowników książki polskiej (Wa., Łódź 1972,1986), Mała encyklopedia sportu (Wa. 1984-87, I-II), Słownik biologów polskich (Wa. 1987), Romana Talewskiego Portrety zakopiańskich lekarzy ze słownikiem biograficznym 1850-1983 (Za. 1985), kontynuowany odcinkami słownik biogr. Adama Chowańskiego Ludzie turystyki i krajoznawstwa ("Gościniec" 1977-90) i wiele in., a ze słowackich np. Jozef Kuzmík: Slovník autorov slovenských a so slovenskými vztahmi za humanizmu (Ma. 1976, I-II), Ján Tibenský, Mária Hrochová, Mária Mauerová: Biobibliografia prirodných, lekárskych a technických vied na Slovensku do roku 1850 (Ma. 1976, I-II), Encyklopédia slovenských spisovatelov (Br. 1984, I-II).

Życiorysy i biogramy takie są też rozproszone pojedynczo lub grupami w niezliczonych czasopismach, rocznikach i książkach, np. Ferdynanda Hoesicka Legendowe postacie zakopiańskie (Wa. 1959), Haliny Ptakowskiej-Wyżanowicz Od krynoliny do liny (Wa. 1960), Bolesława Chwaścińskiego Z dziejów taternictwa (Wa. 1979 i 1988) oraz Lidii Długołęckiej i Macieja Pinkwarta Zakopane, przewodnik historyczny (Wa. 1988), a także w przewodnikach po cmentarzach, zwł. zakopiańskich.

Osobne książki biogr. poświęcono wielu postaciom tatrz.: Adam Asnyk, Gergely Berzeviczy, Tytus Chałubiński, Mieczysław Karłowicz, Wincenty Pol, Marian Smoluchowski, Stanisław Staszic, Kazimierz Tetmajer i in. W takich biografiach działalność tatrz. danej osoby zajmuje czasem znaczną część książki, a kiedy indziej znikomy fragment. Najbardziej tatrzańskie są takie książki biogr. jak monografia Adama Wrzoska Tytus Chałubiński (Wa. 1970), Macieja Pinkwarta Zakopiańskim szlakiem Mariusza Zaruskiego (Wa., Kr. 1983 i 1985), czy tegoż Zakopiańskim szlakiem Walerego i Stanisława Eljaszów (Wa., Kr. 1988).

Są też całe zeszyty czasopism ze zbiorem artykułów poświęconych jednej osobie, np. Mieczysławowi Karłowiczowi ("Tat." 1909, nr 2), Mieczysławowi Świerzowi (tamże 16, 1932-33, nr 5-6), Wincentemu Birkenmajerowi (tamże 1933, nr 3-4), Wiesławowi Stanisławskiemu (tamże 1933, nr 5-6), Wawrzyńcowi Żuławskiemu (tamże 1959, nr 4).

Obfite materiały publikowane i rękopiśmienne do biografii ludzi związanych z Tatrami znajdują się m.in. w Muzeum Tatrz. w Zakopanem (np. materiały po Juliuszu Zborowskim), w Centr. Bibliotece Górskiej PTTK w Krakowie, w Stacji Nauk. TANAPu w Tatrz. Łomnicy, a ponadto w prywatnych archiwach Ivana Bohuša (Tatrz. Łomnica.), W.H. Paryskiego (Zakopane), Macieja Pinkwarta (Zakopane).

---