lustracje

lustracje. Były to kontrole majątku i dochodów dóbr państw. (królewskich), przeprowadzane w Polsce od 1564 do 1789 przez trzyosobowe komisje (delegaci króla, senatu i izby poselskiej). Na podstawie badań w terenie, dokumentów i zeznań miejscowych świadków lustratorzy (owi delegaci) spisywali odpowiednie protokoły zwane lustracjami, podobnie jak i sama czynność kontrolna. Stanowią one bezcenne źródło hist., gdyż zawierają liczne dane o ludności, gospodarce, budownictwie, postępującym osadnictwie itd. Wiele dawnych lustracji wydano drukiem w nowszych czasach w redakcji nauk., z komentarzami i objaśnieniami.

Lustracje Nowotarszczyzny (łącznie z Tatrami), Czorsztyńskiego i starostwa spiskiego są zawarte w lustracjach woj. krakowskiego. Oprócz licznych danych o Podtatrzu znajdują się tam również jedne z najstarszych wiadomości o polanach i halach w Tatrach, będących w posiadaniu lub użytkowaniu ludności Podtatrza. Dużo takich materiałów podtatrz. i tatrz. ukazywało się najpierw fragmentarycznie, np. w pracach » Ignacego Tadeusza Baranowskiego, »Jana Czubka i zwł. Kazimierza Barana (w sprawozdaniach gimnazjum nowotarskiego przed I wojną świat.), a następnie całościowo w publikacjach nowszych: Lustracja województwa krakowskiego 1564 (cz. I i II, Wa. 1962 i 1964, wydał Jan Małecki), Lustracja województwa krakowskiego 1765 (cz. I, Wa., Kr. 1973, wydała Alicja Falniowska-Gradowska).

Zawarte w lustracjach dane o dawnym pasterstwie tatrz. i nazewnictwie Tatr i Podtatrza były wykorzystywane w wielu pracach z tych dziedzin, np. Zofii Hołub-Pacewiczowej i W.H. Paryskiego.Istniały też osobne lustracje stanu dróg, także na Podtatrzu; zob. np.: Lustracja dróg województwa krakowskiego z roku 1570 (Wr. 1971, wydała Bożena Wyrozumska, wstęp hist.: Karol Buczek).

---