dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis ), z rodziny Złożonych
(Compositae ). Błędnie zwany dziewięciornikiem, dziewięciornicą lub
ostem. Dz. rozkłada na powierzchni gruntu swe piękne, kolczaste, podobne do
ostów liście. Pośrodku nich wyrasta nie kwiat - jak się mylnie często mówi -
lecz kwiatostan w kształcie okrągłego dysku, otoczonego dokoła skórzastymi,
lśniącymi srebrzysto lub różowawymi listkami okrywy. Te listki bywają nawet
koloru jasnoburaczkowego, np. w podszczytowych partiach Wielkiego Kopieńca.
Listki okrywy są higroskopijne: na deszcz zwijają się ponad koszyczkiem
kwiatowym. Kwiatostan jest koszyczkiem, składającym się z licznych drobniutkich
kwiatków, średnica koszyczka wynosi przeciętnie od 6 do parunastu cm razem z
rozłożonymi listkami okrywy. Łodyga dz. jest b. krótka: 2-3 cm, ale trafiają się
rzadkie formy o łodydze wydłużonej do kilkunastu, a nawet 20 cm, zwł. po pd.
stronie Tatr. Dz. kwitnie jesienią, w końcu sierpnia i we wrześniu.
Na zach. krańcu Tatr, w grupie Siwego Wierchu występuje pokrewny gatunek, dz.
pospolity, o małym koszyczku kwiatowym (średnicy paru cm) z żółtawymi listkami
okrywy, na łodydze wys. do kilkunastu cm. Gatunek ten trafia się też na łąkach
między Bukowiną Tatrz. a Głodówką.
Po II wojnie świat. niesłychanie wytępiono dziewięćsiły w Zakopanem i na
Podtatrzu. A jest to roślina chroniona ustawowo nie tylko w Tatrach, ale na
terenie całej Polski. Nazwa góralska pochodzi od legendy o czarodziejskich
dziewięciu siłach, którymi roślina ta miała się odznaczać.
Dziewięćsił jako stylizowany motyw był rzadki w dawnej góralskiej rzeźbie, a
i to tylko same promieniste koszyczki. Dz. rzeźbione czy haftowane razem z
liśćmi, to już wpływy niegóralskie i z nowszych czasów. W pracach o lud. sztuce
podh. roślina ta i wyprowadzony z niej motyw zdobniczy są często określane
mylnie jako "dziewięciornik".
Lit. - Zbigniew Mirek: Dziewięćsił. "Podtatrze" 1988, nr
32.
KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
