Zborowski Juliusz

Zborowski Juliusz (8 IV 1888 Lwów - 15 VI 1965 Zakopane, poch. na starym cment.). Językoznawca (studia na UJ 1912), etnograf, historyk Podhala i Tatr, autor licznych prac nauk. i pop.-nauk. z tych dziedzin. W 1913-20 był nauczycielem w gimnazjum nowotarskim, w 1918-20 redaktorem "Gazety Podh." w Nowym Targu, od 1 I 1922 kustoszem działu etnogr., a następnie (do śmierci) dyrektorem Muzeum Tatrz. w Zakopanem. W 1955 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

Jego badania językowe, prowadzone w terenie od 1911, dotyczyły głównie gwary podh. oraz nazw geogr. i osobowych na Podhalu i w Tatrach. Z tej ostatniej dziedziny ogłosił np.: Przyczynek do pochodzenia nazwy Tatr ("Jęz. Pol." 3, 1916, nr 1), O topograficzną nomenklaturę tatrzańską ("Prz. Tur." 3, 1927, nr 7 - 8), Sprawa nomenklatury tatrzańskiej w dziejach Pol. Tow. Tatrzańskiego (tamże 4, 1928, nr 9-10), Z góralskich nazw miejscowych i osobowych ("Jęz. Pol." 18, 1933, nr 3) i osobno wydaną broszurę Wskazówki do zbierania nazw geograficznych (Kr. 1923), w znacznej mierze opartą na materiale podh. i tatrz. Dużo swych materiałów dotyczących nazewnictwa tatrz. przekazał in. badaczom, a w formie kartoteki i nie opracowanych notatek pozostawił obszerne materiały do słownika gwary podhalańskiej.

Opublikował liczne teksty gwarowe (opowiadania Bartka Obrochty, Andrzeja Tylki-Sulei i in. górali), nieraz odnoszące się do Tatr, jak np.: Złoto piwnica w dolinie Kościeliskowej ("Ziemia" 17, 1932, nr 4-5), Lekarstwa z tatrzańskich smoków (tamże 17, 1932, nr 8-9), Z opowiadań góralskich o niedźwiedziu ("Łowiec" 55, 1933, nr 19). Z. uchodził za najlepszego znawcę gwary podh. i jego teksty ukazywały się też w podręcznikach in. autorów (Kazimierz Nitsch: Wybór polskich tekstów gwarowych, Lw. 1929, Wa. 1960).

Od samego początku swego pobytu na Podhalu interesował się Z. również in. dziedzinami kultury lud. tego regionu, ogłaszając liczne przyczynki i rozprawy etnogr., m.in.: W sprawie programu badań etnograficznych na góralszczyźnie ("Lud" 27, 1929), Moda i wieś góralska ("Ziemia" 15, 1930, nr 19), Z badań nad etnograficzną wartością utworów Seweryna Goszczyńskiego ("Etnogr. Pol." 5, 1961).

Był pionierem w stosowaniu fonografu do utrwalania muzyki, pieśni i gwary podh. (1914-16), a poza tym pozostawił kartotekę zawierającą teksty wielu setek pieśni podh. Badaniom muzyki lud. na Podhalu poświęcone są jego Wspomnienia ("Ziemia" 24, 1934, nr 1-2) i O zagadnieniach zbierania melodyj ludowych (tamże 24, 1934, nry 1-4).

Z pogranicza etnografii i historii regionalnej są takie prace Z. jak np.: W poszukiwaniu czorsztyńskiej tradycji ("Pol. Sztuka Lud." 8, 1954, nr 3), Góralskie podania o Szwedach i "Potop" Sienkiewicza ("Światowit" 24, 1962). Dziejami Podhala i Tatr zajmował się Z. w b. szerokim zakresie. O dawnych podróżnikach i badaczach tatrz. ogłosił szereg rozpraw, m.in.: Zapomniany podróżnik tatrzański Teodor Mundt ("Wierchy" 12, 1934), Świętopełk i jego podróż do Tatr (tamże 24, 1955), Raczyli odwiedzić Tatry (tamże 31-33, 1962-64), Itineraria Ludwika Zejsznera w Tatrach i na Podtatrzu ("Prace Muzeum Ziemi" 8, 1966), a z historii najnowszej np.: To i owo z lat okupacji pod Tatrami ("Wierchy" 17, 1947), Der Judenrat in Zakopane (tamże 26, 1957).

W związku ze swą działalnością na stanowisku dyrektora Muzeum Tatrz. ogłosił szereg prac o tej placówce (m.in. w "Wierchach" i "Etnogr. Pol.") i w ogóle z zakresu muzealnictwa.Ważne były rezultaty jego starań o wszechstronny rozwój Muzeum Tatrz.: wykończenie nowego gmachu, reorganizacja części wystawowej, wzbogacanie zbiorów, stworzenie bogatej biblioteki fachowej i regionalnej, zainicjowanie serii wydawnictw nauk. i pop.-nauk., rozszerzenie działalności Muzeum w kierunku stworzenia w nim ośrodka badań nauk. nad Podhalem i Tatrami itd.

W latach tych zarówno Muzeum Tatrz. jako instytucja, jak i osobiście sam Z., w najrozmaitszy sposób ułatwiali prowadzenie badań w Tatrach i na Podtatrzu licznym naukowcom, i niejedna ich praca powstała z inicjatywy Z.

Z. był też czynny w różnych in. dziedzinach: sprawy spisko-orawskie, ochrona przyrody tatrz., popularyzacja wiedzy o Tatrach, regionalizm podh., życie kult. Zakopanego itd. W 1920-65 należał do najbardziej zasłużonych badaczy Tatr i Podtatrza i do najpopularniejszych postaci Zakopanego. Od 1918 był członkiem Komisji Językowej PAU, a od 1926 Komisji Geogr. i Komisji Etnogr. PAU.

Nadano mu członkostwo hon. różnych towarzystw i hon. obywatelstwo Zakopanego (1962). W przedsionku Muzeum Tatrz. odsłonięto w 1966 tablicę poświęconą jego pamięci. Ulicę biegnącą koło Muzeum Tatrz. nazwano ulicą Juliusza Zborowskiego.

Liczne prace Z. (pierwodruki i przedruki) wydano pośmiertnie jako jego Pisma podhalańskie (Kr. 1972, dwa tomy), a inne jego prace w różnych czasopismach, m.in. w "Wierchach" i "Roczniku Podh." Bibliografia prac, artykułów i notatek Z. wykazuje blisko 600 pozycji, ale część jego rękopiśmiennych materiałów nauk. pozostała jeszcze nie wydana.

Zob. też Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem.

Lit. - Jerzy Młodziejowski: O "Samuelu" Juliuszu Zborowskim. "Tyg. Powsz." 1955, nr 25. - "Lud" 44, 1963, druk 1965 (Włodzimierz Antoniewicz). - "Kwart. Hist. Nauki i Techn." 10, 1965, nr 4 (Henryk Jost). - "Język Pol." 46, 1966, nr 1 (Stanisław Urbańczyk). - "Prz. Geol." 14, 1966, nr 2 (Zbigniew Wójcik). - Przedmowa i rozdziały wstępne w kolejnych działach Pism podhalańskich Zborowskiego (piszą: Janusz Berghauzen, Mieczysław Gładysz, Julian Krzyżanowski, Walery Goetel, Stanisław Urbańczyk, Anna Micińska, Zbigniew Wójcik, Hanna Pieńkowska). - "SCZ" 1986.

---