Wyspiański Stanisław

Wyspiański Stanisław (15 I 1869 Kraków - 28 XI 1907 tamże, poch. w grobach zasłużonych na Skałce). Poeta, dramaturg, reformator teatru pol., malarz i grafik (krak. SSP 1889 i in. studia na UJ), autor Wesela.

Uczęszczał w Krakowie do szkoły św. Anny, gdzie rysunków uczył Walery Eljasz, a jednym z kolegów W. był Stanisław Eljasz (-Radzikowski), z którym się potem często stykał i korespondował. W. był na wycieczkach w Tatrach m.in. w sierpniu 1901 (przy Morskim Oku) i w sierpniu 1902 (w towarzystwie dra Juliana Nowaka i aktora Józefa Sosnowskiego), m.in. przy Czarnym Stawie Gąsienicowym i na Świnicy, ale zafascynowany Tatrami był już wcześniej.

W 1892 zamierzał W. razem z muzykiem Henrykiem Opieńskim przygotować utwór muzycz. poświęcony Tatrom, ale tego nie zrealizował. W twórczości W. nie ma żadnego większego utworu wybitnie tatrz., ale jego fascynacja Tatrami objawia się w drobnych fragmentach, np. w pierwszej redakcji Warszawianki (z 1898). Wprawdzie nieliczne źródła podają, że W. będąc w Paryżu napisał poemat Tatry, ale poemat ten miał wprędce zaginąć i niektórzy krytycy wątpią w jego istnienie.

W Wyzwoleniu (1903) w scenie Harfiarki z Synem jest mowa o młodopolskiej poezji tatrz., a w II akcie Konrad w marzeniach maluje pejzaż Tatr, jako symbol Polski, kraju pięknego i moralnie wzniosłego. W Bolesławie Śmiałym (najpełniej w wyd. 3: Kr. 1910) duży końcowy fragment rozgrywa się w Tatrach na tle podania o śpiących rycerzach. Projektując stroje i scenografię do tego dramatu W. wprowadził elementy lud. sztuki podh. i budowy chaty góralskiej. W Weselu pojawiają się "echa z Tatr" w wypowiedziach zarówno Poety (tj. Kazimierza Tetmajera), jak i Widma. Ścisły związek z Tatrami mają dwa wiersze W., napisane w 1904. Jeden, z 6 VIII 1904, to List Stanisława Wyspiańskiego, pisany z Bad Hall w r. 1904, do przyjaciela w Zakopanem ("Nasz Kraj" rocz. 1, t. 2, nr 6), tj. do Stanisława Eljasza-Radzikowskiego w formie wiersza ("Jak ty szczęśliwy jesteś, że możesz sobie oglądać zamki orawskie..."). Drugi to list (wiersz) z 24 XII 1904: Do Tadeusza Estreichera ("Nad Morskim Okiem - jakże ci zazdroszczę..."), opublikowany przez adresata ("Czas" 1907, nr 296). Treści tatrzańskie zawiera wiele in. listów W. do różnych osób, np. Dwa listy Stanisława Wyspiańskiego pisane z Bad Hall do Stanisława Eljasza Radzikowskiego w Zakopanem ("Tydzień" 1906, nr 38), Listy do Adama Chmiela ("Miesięcznik Lit. i Artyst." 1911, nr 2 i 3), list z 17 VIII 1901 do swej ciotki, Janiny Stankiewiczowej ("Kraków" 1986, nr 2).

Lit. - Julian Nowak: Ze wspomnień o Wyspiańskim. "Czas" 1932, nr 273 (o wspólnej wycieczce do Zakopanego i w Tatry w 1902). - Józef Sosnowski: Wspomnienie z wycieczki w Tatry w 1902 . W wydawnictwie jubileuszowym "Wyspiańskiemu teatr krakowski". Kr. 1932. - Tadeusz Z. Bednarski: Wyspiańskiego "przypomnienia z Tatr". "Gaz. Krak." 1982, nr 206. - Tenże: Gdy Wyspiańskiego wabiło "echo z Tatr". "Gaz. Krak." 1989, nr 13. - "LP-PE" 2, 1987 (Jan Nowakowski).

---