torfowiska

torfowiska. W gwarze podh. noszą nazwę borów, np. Nowotarskie Bory, Czarnodunajeckie Bory, Jaszczurowskie Bory. Zasadnicze typy t. w Tatrach są: t. wysokie czyli torfowcowe, t. niskie czyli mszyste lub mszystoturzycowe i t. przejściowe.

T. wysokie są zarośnięte głównie przez mchy torfowce (Sphagnum ), które najszybciej rosną na środku t. i tam powierzchnia po pewnym czasie zaczyna się wznosić, uwypuklać, tworzy rodzaj jakby olbrzymiej soczewki. Z racji tego wzniesienia pochodzi nazwa t. wysokie, a nie od rozmieszczenia w górach, gdzie zresztą ten typ t. występuje często, szczególnie na wododziałach. Woda tych torfowisk jest jałowa, pochodzi gł. z opadów, toteż t. takie są ubogie, mało żyzne, oligotroficzne i przeważnie na podłożu granitowym. Prócz torfowców rosną tam drobne krzewinki jak » bagno (Ledum palustre ), modrzewnica północna (Andromeda polyfolia ), żurawina błotna (Vaccinium oxycoccos, Oxycoccos quadripetala ) i rzadka ż. drobnolistkowa (V. microcarpa, O. microcarpa ), ponadto pojawia się rosiczka (Drosera ), czasem tłustosz zwyczajny (Pinguicula vulgaris ). Naokoło t. wysokiego tworzy się z podsiąkającej wody mokry pierścieniowaty pas zwany okrajkiem.

T. niskie zarastane są przez trzciny (Phragmites ), wysokie turzyce jak t. dzióbkowata (Carex rostrata ), t. pęcherzykowata (C. vesicaria ), t. prosowa (C. paniculata ), sitowie (Scirpus ), a w Tatrach gł. także przez mszystą darń niskich turzyc jak t. gwiazdkowata (C. stellulata ), t. pospolita (C. nigra, C. fusca, C. goodenowii ), t. prosowata (C. panicea ) i in. oraz mchy brunatne. Powierzchnia tych torfowisk jest wklęsła, bo wzrost roślinny odbywa się najintensywniej przy brzegach. Zraszane są wodą płynącą i stanowią środowisko eutroficzne, żyzne.

T. przejściowe, pośrednie między dwoma omówionymi typami, zarastane są przez roślinność torfowcowo-turzycową, przyjmują zaś wodę opadową i z potoków. Są to t. mezotroficzne o średniej żyzności. Prócz tych głównych typów wyróżnia się też t. górskie, jak np. źródliskowe w obrębie licznych źródeł i źródełek, zalewających teren. Ciekawe są też tzw. t. soligeniczne, korzystające z wód opadowych oraz wód gruntowych swego terenu, przykładem tu jest Wyżnia Pańszczycka Młaka. T. tatrz. powstały głównie przez zabagnienie terenu i zarastanie stawów, a zaczęły się tworzyć zaraz po ustąpieniu lodowców, tj. ok. 10 000 lat temu. Jedno z najstarszych w Tatrach jest na Molkówce, częściowo zniszczone przez nieumiejętną i niepotrzebną meliorację. Od czasu tej melioracji zupełnie zginęła niezmiernie rzadka, tylko z Molkówki notowana w Tatrach, skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus ).

Miąższość t. tatrz. bywa różna. Wspomniane t. na Molkówce ma 5,35 m miąższości, t. koło Szczyrbskiego Jeziora ma 5,70 m, Wielka Pańszczycka Młaka 5,80 m, jest to najgłębsze t. ze zbadanych w samych Tatrach. Ale jest dużo małych t., raczej młak i młaczek o miąższości zaledwie kilkunastu cm.

Dookoła Tatr ciągną się obszary t. większych i mniejszych, w samych Tatrach są one dość liczne, ale zwykle niewielkie, od 2 ha do 0,5 ha i mniejsze. Do większych i ciekawszych należy torfowisko Wyżniego Toporowego Stawu, zarastające na prawie całej powierzchni o paru tylko niedużych oczkach wodnych. W pobliżu Szczyrbskiego Jeziora znajduje się Ślepy Stawek, po którego uginającej się, zupełnie zarośniętej powierzchni można swobodnie chodzić, chociaż pod nią jest jeszcze zbiornik wody. W Dolinie Rybiego Potoku występują t. niskie w postaci małych stawków, zaś różne śródleśne młaki i bagienka na polanach reprezentują t. przejściowe.

W niektórych t. tatrz. prowadzono wiercenia i analizy pyłkowe (unaoczniające zmiany klimatu w kolejnych epokach hist.), np. na Molkówce, przy Wyżnim Toporowym Stawie, w Dolinie Pańszczycy, na Krzystówce w dolnej części Doliny Zimnej Wody, a także u stóp Tatr.

Największym torfowiskiem w samych Tatrach jest » Krzystówka, a największym zespołem torfowisk tatrz. » Mozgrowiska Szczyrbskie. Najwyżej położone t. jest w Młynickiej Dolinie w otoczeniu Stawu nad Skokiem na wys. 1811 m. Rośnie tam rzadka wysokogórska wierzba Salix helvetica. Po pn. stronie Tatr t. dochodzą znacznie niżej, przeważnie tylko mn.w. do górnej granicy lasu, rzadko do piętra kosówki.

Znaczenie t. w gospodarce przyrody jest ogromne, choć mało znane i zwykle nie doceniane. Są to przecież naturalne, wielkie retencyjne zbiorniki wody, regulujące stan wilgotności całego obszernego sąsiadującego terenu, a także poziom wód gruntowych; zatrzymują większość wód opadowych (znaczenie przeciwpowodziowe i nawilżające), przyczyniają się do łagodzenia klimatu, a t. leżące zwłaszcza na wododziałach (jak właśnie wiele tatrzańskich) zmniejszają groźbę powodzi na licznych rzekach z nich spływających.

Te wszystkie walory mają bez porównania większe znaczenie, nawet czysto materialne, niż kopanie i użytkowanie torfu, co nieraz prowadzi do kompletnego wysuszenia terenu i zaniku tego naturalnego regulatora klimatu i nawodnienia, jakim są torfowiska. Groźnym przykładem takiej szybko postępującej dewastacji są Czarnodunajeckie Bory. W Tatrz. Parku Nar. (pol. i słow.) wszystkie torfowiska są oczywiście pod ścisłą ochroną. W słow. części Tatr Zach., wówczas jeszcze poza granicami TANAPu, specjalnie utworzono już dawniej ścisły rezerwat w celu ochrony torfowiska z rzadką roślinnością, położonego na dolnej części długiego zach. grzbietu Osobitej, w miejscu zwanym » Między Borami.

Ochrona torfowisk, nie tylko tatrzańskich, ale także i poza Tatrami, jest sprawą konieczną i pilną, również i dlatego, by umożliwić ważne badania naukowe.

Lit. - želmíra Červeňová: Príspevok k poznaniu slovenských rašelinísk. Geol. Sbor. 1951, nr 2. - Andrzej Obidowicz: Torfowiska tatrzańskie. "Wszechświat" 1973, nr 6.

---