Szontagh Miklós sen.

Szontagh Miklós sen., także Nikolaus (11 VIII 1843 Dolny Kubin, Orawa - 2 XII 1899 Nowy Smokowiec, poch. tamże w kościele ewang.), syn » Daniela Szontagha. Węg. lekarz (uniw. wiedeński 1868, dr), z zamiłowań także botanik, turysta, taternik i myśliwy.

Już jako uczeń szkoły średniej napisał swą pierwszą pracę tatrz. zawierającą m.in. spis roślin obserwowanych w drodze z Dolnego Kubina na Rohacze w 1858; wydał to pt. Eine Excursion auf den Rohács ("Oester. Bot. Zs." 12, 1862). W rok poźniej wydał większą pracę bot. o florze Orawy i Tatr Zach.: Enumeratio plantarum phanerogamicarum et cryptogamicarum vascularium comitatus Arvensis in Hungaria ("Verh. Zool.-Bot. Ges. Wien." 13, 1863); w pracy tej wyzyskał też rękopis swego ojca (Daniela S.) o florze Orawy.

Z jego nast. prac bot. (z różnych okolic Słowacji) Tatr dotyczą: Botanische Reise durch das Waagthal in die Central-Karpathen ("Oester. Bot. Zs." 14, 1864), Kárpáti képek ("Term.-tudom. Közlöny" 1, 1869), Die unterste Grenze des Krummholzes am Südabhange der Tátra ("Jahrb. UKV" 9, 1882), Dentaria glandulosa W.K. (Zahnwurz) bei Neu-Schmecks (tamże 9, 1882), Pflanzet Zirbelbäume in der Tátra ("Zipser Bote" 1887, nr 13, wezwanie do sadzenia limb w Tatrach z nasion alp.) oraz inne.

Od 1873 był lekarzem i kierownikiem zakładu wodoleczniczego w Starym Smokowcu, w 1875 założył Nowy Smokowiec i wybudował tam pierwsze sanatorium przeciwgruźlicze u stóp Tatr (zarazem pierwsze na Węgrzech), a w 1885 drugie sanatorium, od 1898 otwarte również i w zimie.

Na tematy lekarskie związane z Tatrami (m.in. o klimatoterapii oraz leczeniu tam gruźlicy i choroby Basedowa) ogłosił szereg artykułów i prac, np. Winteraufenthalt für Lungenkranke in Neu-Schmecks ("Zipser Bote" 19, 1881, nr 40), Über die Heilung Lungenkranken in der subalpinen Region im Hochgebirge (Igló 1884), A Basedow betegség és sikeres orvoslása Új-Tátra-füreden 82 eset kapcsán (Bp. 1899).

W powiązaniu z lecznictwem klimatycznym w Nowym Smokowcu S. założył i prowadził tam przez wiele lat stację meteor. i ogłosił na tej podstawie liczne prace klimatologiczne (i częściowo zarazem lekarskie) ważne w dziejach badań klimatu Tatr, np.: Neu-Tátrafüred (Bad Neu-Schmecks). Klimatologische und therapeutische Studie (Bp. 1877, także po węg.), Der Winter in der Tátra ("Jahrb. UKV" 7, 1880), Die climatischen Verhältnisse von Bad Neu-Schmecks auf Grund 10-jähriger meteorologischen Beobachtungen zusammengestellt (Igló 1883, toż po węg.), Szepesvármegye éghajlati viszonyai (w: "Szepesi Emlékkönyv", Szepes-Váralja 1888), Die klimatischen Verhältnisse von Neu-Schmecks, auf Grund 21-jähr. meteor. Beobachtungen zusammengestellt (Késmárk 1894, toż po węg.).

S. uprawiał też turystykę w Tatrach i był jednym z pierwszych zimowych turystów tatrz. Już w 1873-95 odbył 127 wycieczek zim. w Tatry, m.in. do Gierlachowskiego Kotła i na Sławkowski Szczyt używając czasem karpli (ale nie nart, jak błędnie pisano).Nieraz pisał o swych wycieczkach letnich i zimowych, np.: Kirándulás a Krivánra ("Vasárnapi Ujság" 1864, nr 39), Kárpáti képek (Pest 1870), Lengyel nyereg a Tátrában ("Tátra-Vidék" 2, 1884, nry 28-30).Jest też autorem przewodników po Tatrach w języku węg. i niem. wydawanych od 1885 i wznawianych nawet pośmiertnie aż do 1910 (» przewodniki). W 1883-85 redagował założone przez siebie czasopismo » "Tátra-Vidék", przynoszące dużo cennych wiadomości z Tatr.Był jednym z najbardziej czynnych działaczy Węg. Tow. Karp. (MKE) i prezesem jego sekcji "Tátra".

Zajmował się sprawami ratownictwa w Tatrach i z ramienia MKE w 1882 zreorganizował przewodnictwo na Spiszu, urządzając przy tym pierwszy kurs dla przewodników tatrz. (czterotygodniowy). Pisał o tym w artykule Das Führerwesen in der Tátra ("Zipser Bote" 20, 1882, nr 8).

Również był zapalonym myśliwym i polował na kozice w dzierżawionych przez siebie rewirach myśl. w Tatrach, m.in. w Granatach Wielickich.

O zwierzynie tatrz. i polowaniach ogłosił sporo artykułów, np.: A zerge kiméletlen pusztítása ("Vadász- és Versenylap" 1871, o kozicy), Luchse in der Tátra ("Zipser Bote" 19, 1881, nr 52, o rysiach).Karpathenverein (następca MKE) uczcił zasługi Szontagha tablicą pamiątkową odsłoniętą 4 VII 1937 w Altanie Szilágyiego na Smokowieckim Siodełku.

Lit. "Prz. Zakop." 1, 1899, nr 21 Stanisław Eljasz-Radzikowski . - "Jahrb. UKV" 27, 1900. - Samuel Weber: Ehrenhalle... Igló 1901. - "Tur. und Alp." 3, 1922-23, nr 3 Julius A. Hefty .

---