szlaki turystyczne

szlaki turystyczne w Tatrach to trasy, którymi chodzą turyści. W dolnych partiach Tatr s.t. prowadzą często drogami jezdnymi, a poza tym przeważnie ścieżkami i to albo specjalnie zbudowanymi do celów tur., albo pierwotnie do celów innnych, np. myśl. czy past. (» ścieżki). Czasem (zwł. w dawnych czasach) s.t. prowadzą terenem bez ścieżki, najwyżej z wydeptaną percią. Obecnie wszystkie tatrz. szlaki, na których jest dozwolony ruch turystów, są znakowane (»znakowanie).

Dawniej w Tatrach niewiele było s.t., ale istniały już w XVII w. znane trasy wiodące na Kiezmarski Szczyt, potem także na Łomnicę i Krywań. Sieć s.t. w Tatrach przez długi czas rozwijała się b. powoli, aż do 1873, kiedy powstały pierwsze towarzystwa tur. (MKE i TT) działające w tych górach i programowo starające się o rozwój s.t. Największe zagęszczenie sieci s.t. nastąpiło w latach międzywoj. (do 1939) i zasadniczo już wszystkie one były znakowane farbą.

Jednakże już przed 1939 użytkowanie i utrzymywanie niektórych s.t. zostało zaniechane: albo jako mało uczęszczanych, albo wskutek zbudowania ścieżki wiodącej inną trasą do tego samego celu, np. na Krzyżne: pierwotnie przez Waksmundzką Dolinę, potem przez Gąsienicową Halę i Dolinę Pańszczycę; na Zawory; dawniej z Zakopanego przez Goryczkową Przełęcz nad Zakosy i górną część Cichej Doliny, później przez Gąsienicową Halę, Liliowe i trawersem ponad Cichą Doliną.Następowały też zmiany wskutek rozwoju ogólnej sieci komunikacyjnej, np. na przełomie XVIII i XIX w. na Krywań wyruszano zwykle z Bielańska, z karczmy przy szosie na dnie Liptowsko-Spiskiej Kotliny, a później najczęściej znad Szczyrbskiego Jeziora (lub z Podbańskiej). Z Zakopanego do Szczyrbskiego Jeziora jeżdżono niegdyś furkami góralskimi przez Poronin, Bukowinę Tatrz., Jurgów, Zdziar, Szarpaniec, Białą Spiską, Kiezmark, Poprad i Smokowiec (albo z Popradu przez Mięguszowce), a dopiero od pocz. XX w. z Zakopanego nową szosą przez Jaszczurówkę, Łysą Polanę i trasę obecnej Drogi Wolności przez Stary Smokowiec.

Bywały również in. przyczyny zaniku pewnych s.t. W latach 1880. nowy właściciel Tatr Jaworzyńskich, książę Christian Hohenlohe, zakazał użytkowania wszystkich s.t. na tym terenie. Dopiero silne protesty towarzystw tur. skłoniły go do otwarcia niektórych s.t. w tej części Tatr.

Po II wojnie świat. nastąpiła stopniowa, ale silna redukcja s.t. z różnych powodów. Przez pewien okres zabroniono turystom chodzić tymi s.t., które wiodą wzdłuż granicy państw. (np. na Czerwonych Wierchach), lub nawet takimi, które do tej granicy dochodzą. Ten zakaz po jakimś czasie zniesiono, ale nadal nie wolno przekraczać granicy w Tatrach nawet znakowanymi szlakami (był krótkotrwały wyjątek na Kasprowym Wierchu, gdzie istniał posterunek WOP). Niektóre szlaki przygraniczne skasowano na stałe z nakazu WOP, np. od Starej Roztoki lub od Wanty popod Żabiem do Morskiego Oka.Do 1939 pol. turyści często chodzili przez Liliowe i Ciemne Smreczyny na Krywań, przez Liliowe i Koprową Przełęcz do Popradzkiego Stawu, przez Liliowe, Ciemne Smreczyny i Wrota Chałubińskiego do Morskiego Oka, od Morskiego Oka przez Rysy na Wysoką itd. Obecnie z Tatr Pol. do Tatr Słow. wolno turystom przechodzić jedynie przez oficjalne przejścia graniczne na Łysej Polanie i drogami okrężnymi przez Chochołów lub Chyżne (z paszportem).

Inne s.t. w Tatrach zostały zaniechane lub zamknięte po II wojnie świat. albo dlatego, że okazały się mało przydatne, albo ze względu na ochronę przyrody, zwł. po powstaniu TANAPu i TPN, albo też ich użytkowanie zostało ograniczone do sezonu letniego (w TANAPie).

---