skalnice

skalnice (Saxifraga ), z rodziny Skalnicowatych (Saxifragaceae ). Są to rośliny b. bogato reprezentowane w Tatrach; jest ich 17 gatunków, nie licząc form, odmian i mieszańców (krzyżówek). Jedne rosną w położeniach niższych, inne żyją raczej w wyższych piętrach roślinnych, jedne występują na skałach wśród kamieni, inne na murawkach i upłazkach, jedne tylko na wapieniu, inne wyłącznie na granicie, a jeszcze innym obojętne jest podłoże. Tworzą pojedyncze kępki, albo luźne czy bardziej zwarte darnie, a czasem zbite, gęste poduszki.

Najokazalsza wśród nich jest skalnica gronkowa (Saxifraga paniculata, S. aizoon ), wys. czasem do 40 cm, tworzy dość gęste darnie prawie okrągłych różyczek o grubych soczystych listkach, spomiędzy których od czerwca aż do sierpnia wypuszczają pędy kwiatowe. Każdy pęd uwieńczony jest wiechą białych kwiatków, niekiedy w drobne czerwone kropki. Skalnica ta ma b. duży obszar występowania: od minim. 635 m poniżej wsi Białka Tatrz. aż po maks. 2460 m na Lodowym Szczycie, a przy tym rośnie prawie tak samo często na wapieniu jak i na granicie. Jest to gatunek mający najliczniejsze odmiany i formy, które rozróżnia tylko oko wprawnego florysty.

Równie obszerny zasięg (minim. 560 m powyżej Dębna, maks. 2154 m, Hawrań) i obojętność na podłoże (może trochę chętniej na wapieniu) ma s.nakrapiana (S. aizoides ), o kwiatach żółtych, często drobno czerwono nakrapianych. Tworzy luźne darnie o listkach grubych, mięsistych, podługowatych; szczególnie lubi podłoże wilgotne, brzegi potoków, źródliska; kwitnie długo, od czerwca do września.

Godna szczególnej uwagi jest s. torfowiskowa (S. hirculus ), której jedyne stanowisko w Tatrach jest na Molkówce, jest a raczej było, gdyż po nieumiejętnie (i niepotrzebnie) wykonanych na tej polanie zabiegach melioracyjnych skalnica ta, jak się zdaje, zginęła zupełnie, podobnie jak i in. występujące tam rośliny rzadkie, np. kokorycz pusta (Corydalis bulbosa, C. cava ). S. torfowiskowa jest rośliną delikatną, o pojedynczej łodydze przeciętnie ok. 25-30 cm wys.; nieliczne kwiatki koloru żółtego, pięciopłatkowe, ukazują się w lipcu i sierpniu. Aktualnie jedyne jej pewne stanowisko jest w ogrodzie Tatrz. Stacji Nauk. PAN na Antałówce, gdzie jest troskliwie hodowana jako "relikt" z Molkówki.

Ciekawą rośliną jest s. zwisła (S. cernua ), roślina żyworodna: nie wytwarza nasion, tylko małe czerwonawe bulwki w kątach liści łodygowych; bulwki te opadając na ziemię kiełkują i dają początek nowej roślinie jeszcze w tym samym sezonie. Jest to roślina niewysoka, ok. 15 cm, o pojedynczej łodydze, nieco zwisłej na szczycie, zwykle o jednym białym kwiatku i rozmnóżkach, a czasem bezkwiatowa, tylko z rozmnóżkami. Kwiat ukazuje się w sierpniu. Jest to roślina b. rzadka, gł. na zboczach Małołączniaka i Krzesanicy oraz w Tatrach Bielskich.

Wyłącznie wapienną rośliną jest s. seledynowa (S. caesia ). Tworzy ona niewielkie, niebieskawozielone poduszki, tak zbite i ścisłe, że czasem wyglądają raczej jak porost a nie roślina zielna. S. seledynowa jest niziutka, jej łodyżki kwiatowe osiągają przeciętnie 8-10 cm, zakończone są paroma śnieżnobiałymi kwiatami, rozwijającymi się w końcu czerwca lub w lipcu. Najniżej schodzi na 920-950 m na Ptasiowskich Turniach, maks. 2154 m, Hawrań.

W przeciwieństwie do dopiero co wymienionej, tylko na granicie występuje s. mchowata (S. bryoides ), która rośnie dość gęstymi kępkami, ale wypuszcza też pełzające, dosyć długie pędy niby rozłogi. Kwiaty ma kremowe na niskich (ok. 5 cm) jednokwiatowych łodyżkach. Kwitnie w lipcu i sierpniu, jest dość częsta, minim. 1430 m nad Morskim Okiem, maks. na wierzchołku Gierlachu, 2663 m.

Warto też wymienić s. tatrzańską (S. wahlenbergii, S. perdurans ), znaną z tego, że do niedawna uchodziła za endemit tatrz., okazało się jednak, że rośnie w całych Karpatach, została więc "zdetronizowana" do endemitu zach.-karpackiego. Przypisywane jej jest starodawne pochodzenie: relikt trzeciorzędowy (wraz z ostróżką tatrz.). Tworzy niewielkie różyczki liściowe, łodyżka ulistniona tylko w dolnej części, 8-10 cm wys., z paroma białymi kwiatami (nieraz, zwł. spodem różowawe). Rośnie na wapieniu i granicie (tu nieco rzadziej), od minim. 880 m nad Olczyskim Potokiem po maks. 2540 m na Lodowym Szczycie.Podobna do niej w stanie płonnym jest s. darniowa (S. moschata ), ale kwiaty się różnią: są żółtawozielonawe.

Wymieńmy jeszcze skalnicę naprzeciwlistną (S. oppositifolia ) i s. odgiętolistną (S. retusa ), obie trochę podobne do siebie, a od innych skalnic różniące się zwł. purpurowymi kwiatami.

Wiele skalnic wypaca z listków wapno, które osadza się na ich brzegu tworząc białawe łuseczki. Zwł. skalnica gronkowa miewa brzeg liści obficie pokryty tymi łuseczkami.

---