Muzeum Karpackie w Popradzie

Muzeum Karpackie w Popradzie; Karpatské múzeum; Karpathen-Museum; Kárpáti Muzeum. S.Węg. Tow. Karp. (MKE) już w roku swego powstania (1873) postanowiło założyć Muzeum Karpackie. W 1876 powołano przy MKE komisję muzealną i kustosza (Karl Genersich). Przejęto tatrz. okazy przyr. z liceum kiezm. i zbierano dalsze eksponaty, które w 1876-82 magazynowano kolejno w różnych lokalach w Kiezmarku.

Były projekty umiejscowienia muzeum w Kiezmarku, Starym Smokowcu, Popradzie lub Wielkiej. W 1881 MKE zdecydowało, że Muzeum Karp. będzie w Popradzie. (Spowodowało to, że grupa mieszkańców Wielkiej z pomocą władz tej miejscowości utworzyła szybko, już w 1882, konkurencyjne » Muzeum Tatrzańskie w Wielkiej.)

MKE w 1882 przeniosło magazynowane w Kiezmarku zbiory (blisko 1300 eksponatów) do Popradu, gdzie w 1883-86 były prowizorycznie wystawiane w drewnianym budynku użyczonym przez Davida Husza. Kustoszem wtedy był Karl Wünschendorfer i zbiory wzrosły w tym okresie prawie do 9000 okazów, gł. w dziale przyrodniczym. Zbiory pochodziły przeważnie z darów, ale ok. 700 eksponatów zool. zakupiono od Antoniego Kocyana (który później był również dostawcą okazów do Muzeum Tatrz. w Zakopanem).Zebrawszy potrzebne fundusze, MKE w 1885 rozpoczęło w Popradzie budowę murowanego gmachu na gruncie darowanym przez Davida Husza; budowa została ukończona 21 VIII 1886. Do tego gmachu przeniesiono zbiory i 6 VIII 1887 nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum Karp. dla publiczności. Liczba eksponatów wynosiła wtedy blisko 12 000. Gmach muzealny został później kilkakrotnie rozbudowany: w 1905-06, 1926 i w nast. latach. Koło Muzeum urządzono park i alpinarium.

Muzeum Karp. miało gromadzić zbiory z całych Karpat, jednakże zawsze interesowało się głównie Spiszem i Tatrami. Przybywało też od różnych ofiarodawców sporo okazów przypadkowych z obszarów dalszych, nawet spoza Europy. Ale najbogatsze zbiory przyr. pochodziły z Tatr i Podtatrza, a zbiory związane z archeologią, historią, kulturą i etnografią - gł. ze Spisza. Poszczególne działy były nieraz porządkowane i uzupełniane przez specjalistów spoza stałego personelu, zawsze nielicznego.

Po I wojnie świat. Muzeum Karp. przeszło w posiadanie spiskoniem. Tow. Karp. (Karpathenverein), które powstało na miejsce rozwiązanego MKE. W 1944 liczba okazów muzealnych wynosiła ok. 35 000. Były następujące działy: mineralogia i petrografia, prehistoria (z paleontologią), botanika, zoologia, historia, turystyka, etnografia oraz bogata i cenna biblioteka.

Jeszcze przed I wojną świat. i w latach międzywoj. nieraz wysuwano projekt połączenia Muzeum Karp. z pobliskim Muzeum Tatrz. w Wielkiej, zwoływano nawet konferencje w tej sprawie, ale zbyt wielkie były przeszkody: ambicjonalne (zarówno działaczy społ. jak i władz miejskich), organizacyjne, prawne, finansowe i lokalowe.

Kolejnymi kustoszami Muzeum Karp. byli: Karl Genersich (w 1876-82), Karl Wünschendorfer (1882-87), Rudolf Danhauser (1888-1904), Johann Husz (1904-15), Géza Clementisz (1915-22), potem m.in. Adalbert Greisinger (np. w 1926), Stefan Bartunek (ok. 1935), po jego śmierci (1936?) formalnie czy nieformalnie wdowa po nim (np. w 1937), następnie ich syn Michael Bartunek (np. w 1941).

Przewodniczącymi komisji muzealnej byli kolejno m.in.: Samuel Roth (od 1881 do 1885), Géza Emericzy (1885-87), Karl Wünschendorfer (1887-1913), Julius Krompecher (1913-17), Emerich Varga (1918-37).

Przy końcu II wojny świat. Muzeum Karp. zostało przez pewien czas bez opieki i poniosło duże straty w zbiorach, ale chyba większość ocalała. Po wojnie sąsiadujące i dotąd rywalizujące z sobą miasta Poprad, Sobota Spiska i Wielka zostały w 1945 połączone w jedno miasto pod nazwą Poprad. W 1946 nastąpiło też połączenie popradzkiego Muzeum Karp. z wielickim Muzeum Tatrz., a ocalałe zbiory obu instytucji umieszczono razem w gmachu byłego Muzeum Karp. w Popradzie. Powstałe z połączenia muzeum otrzymało nazwę » Muzeum Tatrzańskie w Popradzie (Tatranské múzeum).

Lit. - Aladár Wünschendorfer: Gründung, Ent-wickelung und gegenwärtiger Stand des Karpathenverein-Museums zu Poprád 1873-1908. "Jahrb UKV" 1909. - Roczniki: "Jahrb. UKV" 1874-1917, "Tur. und Alp." 1918-23, "Tur., Alp., Wint." 1924-33, "Die Karpathen" 1934-43. - "Múzeum" (Br.) 2, 1955, nr 2, 3, 4; 4, 1957, nr 1; 5, 1958, nr 2 (Ivan Bohuš).

---