Matlakowski Władysław

Matlakowski Władysław (19 XI 1850 nie 1851 Warka k. Warszawy - 26 VI 1895 Zbijewo na Kujawach, poch. w Chodczu). Lekarz chirurg, etnograf, badacz podhalańskiego budownictwa i sztuki lud., pisarz i tłumacz z ang., franc. i niemieckiego. Jako chirurg pracował w Warszawie zdobywając wybitną pozycję i ogłaszając cenne prace lek. aż do 1891, kiedy groźny rozwój jego gruźlicy płuc zmusił go do porzucenia pracy zawodowej.

Na kurację wyjeżdżał od 1878 do różnych miejscowości klimatycznych, m.in. w 1883 do Smokowca, a od 1884 kilkakrotnie do Zakopanego, gdzie od jesieni 1891 do wiosny 1893 mieszkał prawie stale. Kontynuował tam swe prace lit. (tłumaczenie i krytyczne opracowanie Hamleta Szekspira), a także rozwinął swe zainteresowania ludoznawcze podejmując gruntowne badania nad lud. budownictwem i sztuką na Podhalu.

Rezultatem tych studiów było najpierw dzieło Budownictwo ludowe na Podhalu (Kr.1892 i 1948), a następnie - pisana już w czasie ciężkiej choroby i wydana dopiero pośmiertnie - monografia Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu (Wa.1901 i nast. wyd. 1915 i 1980). Pionierskie te dzieła, do dziś bezcenne, dotyczą nie tylko samego Podhala, lecz również i Tatr (pasterstwo i praca w lesie); stanowią podstawowe źródła wiedzy o tradycyjnej lud. kulturze materialnej Podhala i Tatr Polskich.

Poza tym M. ogłosił przyczynki etnogr. z Podhala ("Wisła" 1891, 1894), a pośmiertnie ukazały się jego Wspomnienia z Zakopanego ("Wszechświat" 1897, nry 9,10, 13, 14 i wyd. osobne: Wa.1901) z pięknymi opisami przyrody Podhala i Tatr, oraz Wspomnienia z życia przeszłego i teraźniejszego (1850-1895) (Wr.1991). Ważną pozycją do poznania osobowości M. i dziejów tworzenia jego monografii o zdobnictwie jest List Władysława Matlakowskiego do Zygmunta Kramsztyka ("Wierchy" 1928, z komentarzami Wacława Olszewicza).

Z ludzi związanych z Podhalem i Tatrami przyjaźnili się z M. (oprócz Kramsztyka) m.in.: Tytus Chałubiński, Maria i Bronisław Dembowscy, Zygmunt Gnatowski, Erazm Majewski, Lucjan Malinowski, Stanisław Witkiewicz. Inspiracją tego ostatniego do stworzenia stylu zakop. był niewątpliwie M. i jego studia nad lud. kulturą Podhala.M. jest upamiętniony w Zakopanem zegarem w wieży nowego kościoła, ufundowanym w 1899 przez wdowę po M., aby uczcić jego pamięć, następnie tablicą umieszczoną w 1971 na domu (ul. Kasprusie 15), w którym on mieszkał w 1892 (wewnątrz na ścianach są zachowane malowidła wykonane wtedy przez M.), a w 1976 Zespołowi Szkół Zawodowych, z okazji setnej rocznicy Szkoły Przem. Drzewn., nadano imię Władysława Matlakowskiego.

Lit. - "Gaz. Lek." 1895, nr 30 (Zygmunt Kramsztyk, Stanisław Witkiewicz i in.). - Józef Peszke: obszerny życiorys M. na początku wyd. I i III jego Zdobienia... (1901 i 1980). - "PSB" 20, 1975 (Anna Kowalska-Lewicka). - Janusz Kapuścik: Władysław Matlakowski (1850-1895). Źródła do biografii i bibliografia. Wa.1991.

---