Marchlewski Julian

Marchlewski Julian (17 V 1866 Włocławek - 22 III 1925 Bogliasco k. Nervi, Włochy, prochy poch. w Berlinie, w 1950 w Warszawie w Alei Zasłużonych na Powązkach). Ekonomista (studia na uniw. w Zurychu 1896, dr 1897), publicysta, ideolog i działacz polskiego i międzynar. ruchu robotniczego. W 1889 był jednym z założycieli i gł. działaczy Związku Robotników Pol., a od 1893 Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL, do 1900 jako SDKP). Dużo przebywał za granicą, m.in. w Szwajcarii i Niemczech. Za działalność rewol. był więziony przez władze carskie w 1891-92 i 1906-07, a przez władze pruskie w 1916-18.

W 1902-05 w Monachium był współwłaścicielem wydawnictwa, które publikowało niem. przekłady z literatury ros., pol. i skandynawskiej, m.in. dzieła Stefana Żeromskiego i Kazimierza Tetmajera.W Zakopanem bywał często, mając tam oparcie u swych sióstr, które od 1902 prowadziły kolejno pensjonaty "Obrochtówkę", "Jerzewo", "Warszawiankę" i in. Odbywał częste wycieczki tur. i tatern. (np. przejście granią ze Świnicy na Zawrat), m.in. z Mariuszem Zaruskim i przewodnikiem Wojciechem Tylką-Suleją.

Był członkiem Tow. Tatrz. i jego Sekcji Ludoznawczej, w 1912 uczestniczył w wyprawie ratunkowej TOPR.

W 1911 opublikował w socjaldemokratycznej gazecie niem., "Leipziger Volkszeitung" (nry 203-208), cykl artykułów Aus der Hohen Tatra. W artykułach tych, wydanych potem po pol. (Szkice o Tatrach, Wa.1951), odbija się głębokie umiłowanie Tatr, zrozumienie potrzeby ochrony ich przyrody przed nadmiernym zagospodarowaniem i przecywilizowaniem. W artykułach tych widoczna jest też wszechstronna znajomość Tatr od strony geol., biol., hist. i etnograficznej.

W Zakopanem uczestniczył M. w odbywającym się tam tajnie V Zjeździe SDKPiL w 1906.

W 1918 M. wyjechał z Niemiec do Rosji Radzieckiej, gdzie zajmował różne ważne stanowiska, m.in. w dyplomacji radz., był jednym z twórców Międzynarodówki Komunist. i Międzynar. Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), rektorem Uniw. Komunistycznego Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie, członkiem licznych instytucji naukowych.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 był przewodniczącym kolaboranckiegoTymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku, usiłującego zaprowadzić bolszewickie rządy na terenach polskich, zajętych chwilowo przez Armię Czerwoną.

M. jest autorem wielu artykułów i prac społ.-ekon., hist. itp. (zbior. wydania w ZSRR, Polsce i NRD). Tematyka tatrz. i podh. występuje w dwóch opublikowanych zbiorach jego korespondencji: Listy do Stefana Żeromskiego i Władysława Orkana (Kr.1953) oraz Listy do żony i córki (Wa.1975). M. został upamiętniony w nazwach wielu zakładów pracy, szkół, instytucji, ulic, nawet pułku, w ZSRR, Polsce i NRD. Zob. też Marchlewscy i Marchlewska Zofia.

Lit. - Jerzy Lande: Lat temu czterdzieści. "Tat." 1956, nr 1-2. - Monika Warneńska: Szukam "Baltazara Kujawskiego" . Wa.1963. - "PSB" 19, 1974 (Feliks Tych). - Eugeniusz Halicki: V Zjazd SDKPiL w Zakopanem w r. 1906. "Studia Hist." 1979, nr 3.

---