Małkowski Stanisław

Małkowski Stanisław (22 VIII 1889 Radzyń Podlaski - 21 XII 1962 Warszawa). Geolog (UJ 1908-14), mineralog, petrograf, muzeolog, działacz społ.-oświat. i ochrony przyrody, prof. Uniw. Wil. 1934-39, organizator Muzeum Ziemi w Warszawie (1931) i po jego upaństwowieniu pierwszy dyr. 1948-50 i pracownik nauk. do 1959, od 1946 czł. Tow. Nauk. Warsz., w 1957 założyciel Pol. Tow. Miłośników Nauk o Ziemi i jego prezes 1957-62. Ogłosił ok. 150 prac nauk. z różnych dziedzin geologii, muzeologii geol., ochrony przyrody itd. W 1918-19 walczył w Legionach Polskich, w 1944-45 był więziony w niem. obozie koncentr. w Sachsenhausen.

M. prowadził badania geol. na szerokim obszarze ziem pol., m.in. nad skałami Pienin i ich okolic, ogłaszając z tego zakresu szereg prac (1918-58), m.in. Andezyty okolic Pienin ("Prace Państw. Inst. Geol." 1921, nr 1) i Przejawy wulkanizmu w dziejach geologicznych okolic Pienin ("Prace Muzeum Ziemi" 1958, nr 1). Do dyskusji nad zasięgiem zlodowaceń tatrz. włączył się pracami O morenie lodowca tatrzańskiego w okolicy Nowego Targu ("Kosmos" 1924), Odsłonięcie utworów dyluwjalnych w kamieniołomie szaflarskim pod Nowym Targiem ("Zabytki Przyrody Nieożyw." 1928) i in.

Z Tatrami wiążą się też jego wspomnienia o geologach: Karta z dziejów petrografji Tatr. Wspomnienie o Władysławie Pawlicy ("Ziemia" 1926, nr 15-16), Mieczysław Limanowski ("Chrońmy Przyr. Ojcz." 1948, nr 3), Józef Morozewicz ("Rocz. Pol. Tow. Geol." 19, 1949), a także niektóre jego prace muzeologiczne, w których jest mowa o Muzeum Tatrz.w Zakopanem: Sieć muzeów i składnic geologicznych w Polsce ("Wiad. Muzeum Ziemi" 1947, nr 3), O pierwszej w Polsce nowożytnej wystawie geologicznej (tamże 1948, nr 4).

M. był pionierem ochrony zabytków przyrody nieożywionej w Polsce i w ogóle działaczem ochrony przyrody. Z tego zakresu dotyczą Tatr jego prace nauk. i publicyst. jak: Sprawa ochrony zabytków przyrody nieożywionej ("Posiedz. Nauk. Państw. Inst. Geol." 1926, nr 14 i "Ochr. Przyr." 1926), Czy są nam potrzebne skały tatrzańskie jako materjały budowlane? (tamże 1934), Skały krystaliczne Polski jako materjały budowlane ("Posiedz. Nauk. Państw. Inst. Geol." 1934, nr 38), Udogodnienie dla zamożnych ludzi. Kolejką na Kasprowy zamiast na Gubałówkę ("Kur. Poranny" 26 VII 1935), Udostępnienie równa się podeptaniu ("Wiad. Tur." 1937, nr 22), Ochrona zabytków przyrody nieożywionej a muzea ("Zabytki Przyr. Nieożyw." 1951, nr 1).

M. działał w różnych organizacjach ochrony przyrody, m.in. był członkiem Państw. Rady Ochrony Przyrody od 1925.

Lit. - "Chrońmy Przyr. Ojcz." 1963, nr 3 (Władysław Szafer). - "Rocz. Pol. Tow. Geol." 1964, nr 4 (Irena Kardymowiczowa). - "PSB" 19, 1974 (Wanda Osińska). - "BUP" 7, 1992 (Andrzej Śródka).

---