bibliografie

bibliografie .

Bibliografie wielotematyczne.

Eugeniusz Janota pierwszy pisał o potrzebie opracowania regionalnej b. tatrz. i nawet gromadził do takiej pracy materiały. Następnie zadanie to podjęli mn.w. równocześnie i niezależnie od siebie dwaj działacze: Henryk Müldner w ramach działalności TT i Hugo Payer z polecenia MKE, przy czym obaj przyjęli dla swych prac zasięg szeroki: całe Karpaty.

Müldner ogłosił jedynie pierwszą część swej pracy Bibliografia karpacka ("Pam. TT" 1876); zawiera zaledwie ponad 300 pozycji i tylko z piśmiennictwa pol. Zapowiedzianych dalszych części nie ogłosił.

Pierwszą rzeczywistą, dość dokładnią jak na swoje czasy, bibliografię karp. opracował Payer. Najpierw pt. Bibliotheca carpatica opublikował tylko trzy części w "Jahrb. UKV" (1874-76), a następnie pod tym samym tytułem wydał całość w osobnej książce: Bibliotheca carpatica (Késmárk, Igló 1880); zawiera ona 5885 pozycji, w znacznej części odnoszących się do Tatr.

Materiały do swej b. zgromadził Payer z pomocą wielu osób, gł. z terenu ówczesnych Węgier, ale także z Krakowa: Alojzego Altha, Walerego Eljasza i E. Janoty.

Tomasz Janiszewski ogłosił skromną b. zakop. i tatrz. pt. Bibliografia zakopiańska ("Prz. Zakop." 1899 i odb.); zawiera zaledwie 164 pozycje.

Materiały do b. tatrz. gromadził przez wiele lat Stanisław Eljasz-Radzikowski (1869-1935), ale zachowały się one tylko we fragmentach.W 1913 i 1914 Imre Barcza zapowiadał wydanie swej szczegółowej b. tatrz.: Bibliographia Tatraensis; jej plan przedstawił w "Jahrb. UKV" (1914, s. 148-149). Wykonaniu tego zamiaru przeszkodziła I wojna świat., a los zebranych materiałów nie jest znany.

Ok. 1925-30 Emil Stolfa, ówczesny generalny sekr. PTT, na 60-lecie tego towarzystwa zamierzał opracować b. dzieł, broszur i ważniejszych artykułów dotyczących gór pol. za okres od 1918. Wydał nawet osobną odezwę z apelem o nadsyłanie mu materiałów. Projekt nie został zrealizowany.Rodzaj obszernej tur. monografii Karpat wydał Szilárd Schermann pt. Szögescipők nyomai a Kárpátok bércein (Bp. 1937). W dziele tym, przy kilku rozdziałach, autor podał razem ok. 1300 tur. i nauk. pozycji literatury tatrz., a dla całych Karpat (łącznie z Tatrami) ok. 3500. Jest to pewne uaktualnienie (selekcyjne) bibliografii Payera.

W latach międzywoj. Juliusz Zborowski zaczął gromadzić materiały do b. Tatr i Podtatrza Pol.; zachowały się one w Muzeum Tatrz. w Zakopanem w formie nie opracowanej.

Po II wojnie świat. w różnych czasopismach ogłaszano wielotematyczne b. Tatr lub szerszego obszaru łącznie z Tatrami, ale fragmentaryczne i przeważnie tylko bieżące lub dotyczące krótkich okresów, np. W.H. Paryskiego Literatura tatrzańska i podtatrzańska w czasie wojny ("Tat." 1947) zawiera tylko 60 pozycji. Natomiast Bibliografia tatrzańska w języku słowackim i czeskim, którą opublikował Jozef Bánsky ("Wierchy" 1949) obejmuje wprawdzie lata 1897-1948, zawiera jednak zaledwie 116 pozycji, w tym 85 artykułów z czasopisma "Krásy Slov.", i to jedynie z lat 1939-46. Wydana osobno Władysława Krygowskiego Bibliografia turystyczna gór Polski (Kr. 1959) jest wielotematyczna ale b. selekcyjna, gdyż dla Tatr razem z Podhalem podaje jedynie 124 pozycje.

Jedyną wielotematyczną b. bieżącą wydawaną bardziej systematycznie i obficie (choć też niekompletnie) jest Bibliografia górska, obejmująca również Tatry, a ukazująca się w "Wierchach" od 1949 i zawierająca piśmiennictwo od 1945. Tylko pierwszą część ogłosił W. Krygowski ("Wierchy" 19, 1949); uwzględnił jedynie druki zwarte. Wszystkie nast. części, obejmujące już wszelkiego rodzaju pozycje drukowane łącznie z recenzjami, opracował aż do swej śmierci Kazimierz Polak ("Wierchy" od 20, 1950-51 aż do 54, 1985), a potem jego żona Helena i syn Jacek (tylko t.55, 1986).W ramach wydawnictwa seryjnego Bibliografia východného Slovenska ukazała się wielotematyczna b. Ivana Bohuša: Vysoké Tatry 1945-1961 (Košice 1964). Uwzględnia piśmiennictwo jedynie z 1945-61, a terytorialnie tylko ze słow. części Tatr Wys. łącznie z Tatrami Biel. i nielicznymi miejscowościami u stóp Tatr; zawiera 5550 pozycji (łącznie z recenzjami ponad 7000). Kontynuacją tej b., ale za wcześniejszy okres, jest tegoż Bohuša b. o podobnym zasięgu terytorialnym jak poprzednia: Vysoké Tatry 1919-1944 (Košice 1972, 4 t.); zawiera ponad 10 000 pozycji. Dalsze uzupełnienie pod względem zasięgu chronologicznego tak pojętej b., ale z okrojonym zasięgiem tematycznym, wydał Aladár Marček pt. Výberová bibliografia o Tatranskom národnom parku... za obdobie 1962-1983 ("Zbor. Prác TNP" 1984).Natomiast uzupełnieniami pod względem zasięgu terytorialnego i chronologicznego są trzy inne b. wielotematyczne: Liptowa, Orawy i Tatr Zachodnich.Pavol Stano w swym dziele Bibliografia Liptova (Ma. 1968) dał ponad 18 000 pozycji dotyczących Liptowa łącznie z Tatrami Lipt. za okres od czasów najdawniejszych do 1965. Uzupełnienia do tej b. (607 pozycji) ogłosili Ján Drdoš, Eva Kalivodová, Florin žigrai i Anna Buková: Doplnok k Bibliografii Liptova ("Acta Geobiologica" 1, Br. 1972, nr 1).Pavol Horváth jest autorem dzieła Bibliografia Oravy (Oravský Podzámok 1977); zawiera ponad 5000 pozycji (brakuje m.in. wielu polskich) od czasów najdawniejszych do 1970, dotyczących Orawy łącznie z Tatrami Orawskimi. Tatr Zachodnich dotyczy Vyberová bibliografia o Západných Tatrách za obdobie 1948-1987 ("Zbor. Prác TNP" 28, 1988), autor Aladár Marček, pozycji ponad 900. Tytuł tej ostatniej b. jest mylący, gdyż poza kilkoma pozycjami pomija ona zupełnie polską część Tatr Zachodnich i literaturę polską o ich słow. części.Istnieją też dwie wielotematyczne i chronologicznie nieograniczone b. tatrz. nie opublikowane ale uporządkowane i zindeksowane, w formie kartotek stale uzupełnianych: Ivana Bohuša w Łomnicy Tatrz. i W.H. Paryskiego w Zakopanem. Bibliografia Bohuša obejmuje Tatry Wys. i Biel. z najbliższym podnóżem, a bibliografia Paryskiego uwzględnia całe Tatry wraz z Podtatrzem.

Bibliografie monotematyczne.

Najważniejsze lub przykładowe tatrz. bibliografie monotematyczne, tj. dotyczące jednej dziedziny lub zagadnienia, są w kolejności chronologicznej następujące:

Samu Weber: Szepesvármegye történelmi irodalmának bibliographiája (w: "A Szepesmegyei Történelmi Társulat Millenniumi Kiadványai", Lőcse 1895). Bibliografia historii Spisza, zawiera kilkaset pozycji (wiele dotyczy Tatr).

István Győrffy: Bibliographia botanica Tatra_nsis ("Jahrb. UKV" 1912-14, 1916, 1917; "Tur., Alp., Wint." 1927). Bieżąca b. bot. za 1911-24.

Julius Gréb: Bibliographie der Zipser Volkskunde ("Karpathenland" 1930). Kilkaset pozycji z dziedziny szeroko pojętej etnografii Spisza i Tatr, zwł. Niemców spiskich.

Walter Maas: Kritische Bibliographie zum Almwesen in den Karpathen ("Karpathenland" 1931). Bibliografia pasterstwa karp., gł. Karpat Zach.

Zofia Hołub-Pacewiczowa: Osadnictwo pasterskie i wędrówki w Tatrach i na Podtatrzu (Kr. 1931). W rozdziale Wykaz źródeł i literatury jest b. o 269 pozycjach (past., geogr., hist. i in.).

Stanisław Leszczycki: Region Podhala (Kr. 1938). Zawiera b. o 653 pozycjach z dziedziny fizjografii i stosunków gosp. Podhala i Tatr Pol.

Ivan Houdek: Osudy Vysokých Tatier (Lipt. Sv. Mik. 1951). Zawiera b. hist. Tatr, ponad 300 pozycji.

Kazimierz Kowalski: Jaskinie Polski (Wa., t. 2, 1953). Zawiera wszechstronną b. jaskiń Tatr Pol. o 250 pozycjach.

Janina Pirożek: Bibliografia geologiczno-gleboznawcza Tatr 1639-1953 (Wa. 1956). Ponad 1300 pozycji.

Michał Orlicz: Badania naukowe z zakresu meteorologii i klimatologii regionu tatrzańskiego w okresie 1945-1956 ("Wierchy" 1957). Zawiera 204 pozycje.

Karol Starmach: Stan badań algologicznych w Tatrach ("Kosmos" 1957). Zawiera b. złożoną z 99 pozycji.

Bronisława Kopczyńska-Jaworska: Bibliograficzny przegląd prac i wzmianek o pasterstwie w Tatrach, jako dodatek do jej pracy Badania nad organizacją wypasu w pasterstwie wysokogórskim na Podhalu (w księdze zbior. "Studia i materiały do historii kultury wsi polskiej w XIX i XX w.", Wr. 1958). Zawiera 139 pozycji dotyczących Tatr Pol. i Podhala.

Włodzimierz Antoniewicz: Dzieje badań pasterstwa górskiego w Polsce (w dziele zbior.: "Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala", t. 1, Wr. 1959). Cytuje blisko 300 pozycji, dużo z Tatr (głównie pasterstwo i etnografia).

Witold H. Paryski: Rozwój i stan badań toponomastycznych w Tatrach i na Podtatrzu ("Onomastica" 5, 1959, nr 2). Ponad 100 pozycji bibliogr.

Dzieło zbiorowe Bibliografia historii kultury ludowej Karpat (cz. I: Wa. 1960, red. Mieczysław Gładysz, i części dalsze).

Rudolf žatko: Výberová bibliografia ludovej kultúry karpatskej na Slovensku ("Bibliografická příloha Zpráv SČN a SNS" nr 5, 1962).

W.H. Paryski: Bibliografia pasterstwa Tatr i Podtatrza (w: "Past. Tatr Pol. i Podh." 8, 1970). Ponad 2000 pozycji.W.H. Paryski: Bibliografia limby tatrzańskiej (w pracy zbior.: Limba, Pinus cembra L., Wa., Poz. 1971). Zawiera ok. 500 pozycji.

Józef Szaflarski: Poznanie Tatr (Wa. 1972). W przypisach i aneksie bibliogr. do poszczególnych rozdziałów podano selekcyjną, ale obfitą b. do dawniejszych dziejów poznawania Tatr.

Ivan Bohuš, Michał Orlicz: Bibliografia (w dziele zbior.: Klíma Tatier, Br. 1974). Jest to b. klimatol., ok. 2000 pozycji.

Witold H. Paryski: Bibliografia dendrologiczna Tatr ("Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjogr.", PAN Kraków, t. 4, 1975). Zawiera ok. 1600 pozycji.

Bolesław Chwaściński: Z dziejów taternictwa (Wa. 1979). W przypisach zawiera sporą b. do dziejów taternictwa.

Jacek Kolbuszewski: Tatry w literaturze polskiej (Kr. 1982). W tekście i w przypisach zawiera dużą w sumie b. polskiej literatury pięknej o Tatrach.

Grzegorz Barczyk: Polska bibliografia geologiczna Tatr 1954-1989 (Wa. 1990). Zawiera 628 pozycji, stanowi kontynuację bibliografii J.Pirożek.

Istnieje też b., która miała być wielotematyczna, ale pozostała zbiorem czterech bibliografii monotematycznych, gdyż wydano wtedy jedynie jej część I z działami: klimat (429 pozycji), gleby (120), rolnictwo (366) i leśnictwo (373). Jest to Bibliografia ziem górskich w Polsce (Kr. 1964); oprac. Janina Lewińska, Tomasz Komornicki, Mieczysław Nowak i Ignacy Gawłowski (razem 1288 pozycji, z czego tylko część z Tatr). Kontynuacją tej pracy jest Bibliografia ziem górskich w Polsce , część II (w: "Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich", nr 33, Kr. 1991), ale obejmuje ona jedynie publikacje członków Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich PAN (pozycji 1663, również tylko częściowo z Tatr).

Nie wydrukowane dotąd tatrz. b. monotematyczne były i są obecnie w posiadaniu różnych naukowców i instytucji nauk., np. karpacka b. zoologiczna Mariana Gieysztora, tatrz. b. limnologiczna Przemysława Olszewskiego, tatrz. b. kartograficzna Józefa Szaflarskiego i druga podobna W.H. Paryskiego, speleologiczna ( w znacznej mierze tatrz.) Wojciecha W.Wiśniewskiego.

Bibliografie czasopism i zawartości czasopism.

Tatr i Podtatrza dotyczą zwł. następujące:Bibliografia wydawnictw Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego ("Wierchy" 1948 i odb.). Oprac. Bohdan Małachowski, Ludwik Gorski, Jan Magiera i Władysław Krygowski. Jest to b. wydawnictw PTT za 1873-1948 i artykułów zawartych w czasopismach "Pam. TT", "Wierchy" i "Prz. Tur."

Tadeusz Zygmunt Bednarski: Polskie czasopiśmiennictwo turystyczno-krajoznawcze. Szkic bibliograficzno-informacyjny do 1914 r. ("Zeszyty Prasoznawcze" 1967, nr 3).

Kazimierz Polak: Bibliografia "Wierchów" 1923-1972 (Wa., Kr. 1976). Szczegółowa b. zawartości z indeksami.Kazimierz Polak: Bibliografia "Pamiętników Towarzystwa Tatrzańskiego" za lata 1876-1920 (Wa., Kr. 1981). Szczegółowa b. zawartości z indeksami. Podaje też spis heliograwiur dodawanych do "Pam. TT".

Witold H. Paryski: Bibliografia chronologiczna zakopiańskich list gości, czasopism, roczników i jednodniówek z lat 1888-1899, jako aneks do pracy Juliusza Zborowskiego Z dziejów ruchu wydawniczego w Zakopanem do roku 1899 ("Rocz. Podh." 1985). Szczegółowa b. wymienionych publikacji (ale nie ich zawartości).

W maszynopisach istnieją też b. zawartości czasopism "Krásy Slovenska" za lata 1921-53 (oprac. Jožo Šimko, 1954, tylko tatrz. pozycje) oraz "Magyarországi Kárpátegyesület Évkönyve" wraz z jego wersją niem. "Jahrbuch des Ungarischen Karpathenvereins" za lata 1874-1917 (oprac. Ivan Bohuš, 1954, wszystkie pozycje).

Ponadto w kartotekach znajdują się obfite materiały Juliusza Zborowskiego, gromadzone od okresu międzywoj. a stanowiące b. zawartości poszczególnych czasopism zakop. i nowotarskich, oraz b. tylko pozycji tatrzańskich i podtatrz. w wielu czasopismach spoza tego regionu.

Bibliografie inne.

Można też znaleźć krótsze i dłuższe tatrz. b. wielotematyczne i monotematyczne w licznych pracach o Tatrach tu nie wymienionych, m.in. bibliografie osobowe, np. Juliusza Zborowskiego (oprac. Mieczysław Gładysz) w t. 2 jego Pism podhalańskich (Kr. 1972).

Wiele pozycji tatrz. znajdziemy również w b. monotematycznych obejmujących szerszy teren, np. Dezydery Szymkiewicz: Bibljografja flory polskiej (Kr. 1925), Antoni Jakubski: Bibljografja fauny polskiej (Kr. 1927-28), Ján Futák i Karel Domin: Bibliografia k flóre ČSR (Br. 1960), Wiesław Fałtynowicz: Polska bibliografia lichenologiczna (Kr., Wr. 1983), Alina Skirgiełło: Polska bibliografia mikologiczna (Wa. 1988),Wanda Stojanowska: Polska bibliografia śluzowców (Kr. 1990), Jadwiga Siemińska: Polska bibliografia fykologiczna (Kr., Wr. 1990), czy też w bibliografiach polskiej i słow. etnografii, geologii, historii, literatury (np. "Nowy Korbut ), kultury ludowej Karpat itd.

Cennymi źródłami do b. Tatr są również pol. i słow. wielotematyczne bibliografie nar., jak Karola Estreichera Bibliografia polska (Kr. 1872-1951), tegoż Bibliografia polska XIX stulecia, wyd. drugie (Kr. 1959-1991, t. 1-16 do litery K), dzieło zbior. Bibliografia polska 1901-1939 (Wr., t. 1 1986, t.2 1991, t.3 1993), Ludovíta V. Riznera Bibliografia písomníctva slovenského (Turč. Sv. Ma. 1929-34) wraz z jej suplementami. Tak samo liczne b. o nieco węższym zakresie, np. Ján Tibenský, Mária Hrochová i Mária Mauerová: Biobibliografia prírodných, lekárskych a technických vied na Slovensku do roku 1850 (Ma. 1976, I-II).

---