kurierzy

kurierzy. W czasie II wojny świat, gdy ziemie pol. były pod okupacją niem., konspiracyjny pol. ruch oporu utrzymywał łączność z pol. rządem emigracyjnym m.in. poprzez pol. placówki w Budapeszcie za pośrednictwem kurierów (później również i za pomocą radia).

Kurierzy przenosili tajną pocztę oraz przeprowadzali z Polski na Węgry osoby cywilne i wojsk. (wiele z nich udawało się do wojska pol. w zach. Europie), a w odwrotnym kierunku nieśli oprócz poczty prasę podziemną, pieniądze, broń, materiały wybuchowe itd. oraz przeprowadzali emisariuszy, instruktorów wojsk. i in. osoby.

Główne szlaki kurierów, wychodzące zasadniczo z Warszawy lub Krakowa, biegły albo przez Podhale, albo przez Sądecczyznę, po czym przecinały Słowację i przekraczały granicę węg. koło Koszyc lub Rożniawy (oba te miasta leżały wówczas na Węgrzech). Niektórzy kurierzy przebywali czasem całą trasę Warszawa-Budapeszt lub na odwrót, zwykle jednak poszczególny kurier przebywał tylko pewien odcinek tej trasy, np. Podhale-Budapeszt lub nawet Podhale-Słowacja.

Punktami wyjściowymi dla kurierów na Podhalu były głównie Zakopane, Chochołów i Waksmund. Z Zakopanego kurierzy wędrowali najczęściej przez Tatry (np. przez Przełęcz pod Kondracką Kopą lub przez Tomanową Przełęcz, w zimie na nartach), z Chochołowa przez Tatry lub przez Orawę, a z Waksmundu przez Spisz. Przez Słowację kurierzy czasem podróżowali koleją, częściej autami (z zaufanymi Słowakami), nieraz piechotą, a na terenie Węgier zwykle koleją.

Cała trasa była niebezpieczna, gdyż po stronie pol. groziły patrole niem., na Słowacji żandarmeria słow. (która schwytanych kurierów i in. Polaków wydawała nieraz Niemcom), na Węgrzech żandarmi węg. (najmniej groźni, ale często więzili schwytanych), a ponadto przejście przez Tatry w zimie bywało też niebezpieczne ze względu na ciężkie warunki klimatyczne i terenowe. Poza tym na samym Podhalu gestapo również wytropiło niejednego kuriera. Kurierzy ginęli więc zarówno na trasie jak i w więzieniach gestapo lub w obozach koncentr., do których byli zsyłani. Mimo to ruch kurierski z Podhala na Węgry był utrzymany przez prawie cały okres wojny.

Wśród kurierów byli m.in. przewodnicy tatrz., taternicy i narciarze, górale i niegórale, gł. z Zakopanego, ale też z in. miejscowości podh. i dalszych. Nieraz się zdarza, że za byłych kurierów podają się osoby, które ze służbą kurierską nie miały nic wspólnego. Wg ustaleń dra Wincentego Galicy na trasie przez Tatry udokumentowaną służbę kurierów (tzw. kurierów tatrzańskich) pełniły jedynie nast. osoby (imię, nazwisko i data urodzenia):

Jan Bobowski 1917, Wacław Felczak 1916, Józef Fitrzyk 1905, Andrzej Frączysty 1900, Gustaw Frączysty 1913, Stanisław Frączysty 1917, Wincenty Galica 1916, Jan Gąsienica-Kręty 1916, Władysław Gąsienica-Roj 1917, J. Eugeniusz Gąsienica-Sieczka 1907, Józef Gąsienica-Zuzaniak 1912, Krystyna Giżycka 1916, Maria Hulewicz, Stanisław Karpiel 1913, Filip Feliks Klaper 1904, Józef Krzeptowski 1904, Andrzej Krzysiak 1919, Jan Kula 1922, Stanisław Kula 1920, Ludwika Leśniak, Stanisław Łaś 1895, Jan Łożański 1916, Jan Maruszarz 1912, Stanisław Marusarz 1913, Helena Marusarzówna 1918, Wanda Modlibowska 1909, Stanisław Motyka 1906, Andrzej Podczerwiński 1908, Ludwik Polakiewicz 1910, Bronisław Przybylski, Franciszek Roman 1914, Zbigniew Ryś 1914, Rudolf Samardak 1914, Włodzimierz Szyc 1916, Aleksander Wróblewski, Czesław Wrześniak 1914, Stanisław Wrześniak 1912. (Nie są tu podani kurierzy działający na trasach pozatatrzańskich.)

Polacy zagrożeni aresztowaniem przez władze niem., lub pragnący dostać się do pol. wojska na zachodzie, przedostawali się z Polski na Węgry również i bez pomocy kurierów. Albo przekradali się na własną rękę bez jakichkolwiek przewodników, albo korzystali z pomocy rozmaitych ludzi znających teren, m.in. przewodników tatrz. Takie przerzuty ludzi były dokonywane tymi samymi trasami, a więc przez Tatry, Orawę lub Spisz. Zajmowały się tym różne pol. organizacje konspiracyjne, a także poszczególne osoby, te ostatnie nieraz po prostu w celach zarobkowych.

Wśród przekradających się na Węgry było wiele ofiar, gdyż schwytanych Niemcy zwykle rozstrzeliwali, a przy przeprawach zimowych niejeden zamarzł po drodze lub zmarł później na skutek doznanych odmrożeń. Największe nasilenie ruchu uchodzących przez Tatry na Węgry było w początkowym okresie wojny.

Lit. - Alfons Filar: Opowieści tatrzańskich kurierów. Wa.1969 i wydania nast. Także in. książki tegoż autora.

---