Berzeviczy Gergely lub Gregor (15 VI 1763 Wielka
Łomnica - 23 II 1822 tamże).
Węg. ekonomista i prawnik, współwłaściciel Wielkiej Łomnicy
(łącznie z częścią Tatr) i in. terenów na Spiszu, jeden z pionierów
turystyki tatrz.
Ukończył liceum w Kiezmarku , w 1783 uzyskał dyplom adwokacki, w 1784-86
studiował na uniw. w Getyndze, w 1786-87 podróżował po Europie zach., w 1787-95
pracował na różnych państw. stanowiskach na Spiszu, w Budzie itd. W 1795
zamieszkał na stałe w rodzinnej Wielkiej Łomnicy, wyruszając jeszcze stamtąd w
1796 i 1807 na dłuższe podróże do Polski. W czasie swych studiów i podróży
zajmował się sprawami gospodarki, przemysłu, rzemiosła, handlu, rolnictwa.
B. był w swoim czasie czołowym ekonomistą polit. na Węgrzech, o b.
postępowych poglądach. Jego prace dotyczyły zasadniczo całych ówczesnych Węgier,
oparte jednak były w dużej mierze na obserwacjach i materiałach ze Słowacji, gł.
ze Spisza, np. jego najważniejsza opublikowana za życia praca De commercio et
industria Hungariae (Leutschoviae 1797) dotyczy w znacznym stopniu Spisza, a
także i Tatr. Mimo że był ziemianinem, domagał się poprawy w położeniu ludności
wiejskiej i zniesienia pańszczyzny, np. w pracy De conditione et indole
rusticorum in Hungaria (Leutschoviae 1806). Niem. skróty i wyjątki z obu
tych prac ukazały się w Niemczech i Austrii.
Dwukrotnie pisał o torfowiskach na Spiszu i próbach ich eksploatacji:
Ueber den Torf in Ungern ("Zs. von und für Ungern" 1803), Ueber die
Steinkohlen und den Torf in Zipser Komitat ("Vaterländ. Blätter" 1803), a
relacja o jego drugiej podróży do Polski ukazała się kilkakrotnie pod różnymi
tytułami (i z różną treścią?), np. Topographische-statistische Fragmente aus
dem Tagebuche auf seiner Reise v. Lomnitz nach Warschau ("Annalen der Literatur
und Kunst" 1808), Wasserfahrt vom Zipser Comitat nach Warschau, im April und May
1807 ("Topogr. Archiv" 1821).Owe podróże do Polski wpłynęły na treść jego
pracy o międzynar. handlu pt. Ansicht des asiatisch-europäischen Welthandels
nach dem jetzigen Zeitbedürfniss betrachtet (Pest 1808). Pisze tu m.in. o trasie hand. ze Spisza do Polski i
podaje projekt wielkiej wodnej trasy hand. od Bałtyku do Adriatyku i Morza
Czarnego, biegnącej z Gdańska Wisłą, Dunajcem i Popradem
na Spisz, a potem Hornadem i Cisą do Dunaju itd.
Tatrami zajął się B. bliżej od 1795, gdy osiadł na stałe
w Wielkiej Łomnicy. Urządzał stamtąd wycieczki w głąb Tatr, nieraz w
towarzystwie badaczy nauk., jak Tomasz Mauksch, Johann Asbóth, Pál Kitaibel i Franz A.
Waldstein. Udzielał też rad, informacji i różnorakiej pomocy badaczom Tatr.
W gościnnym domu B. zatrzymywał się niejeden podróżnik udający się w Tatry, np.
Robert Townson
już w 1793. Było to dla nich dużym ułatwieniem, gdyż wtedy dzisiejsze
uzdrowiska podtatrz. w ogóle nie istniały: w Smokowcu
postawiono pierwszy budynek, domek
myśl., w 1793, a pierwsze trzy domki dla gości powstały tam w 1797. B. służył
też pomocą czy radą przy tatrz. odwiedzinach arcyks. palatyna Józefa w 1806 i
arcyks. Jana w 1819.
Ciekawy opis wycieczki w Tatry w 1795 (z Maukschem, Kitaibelem i Waldsteinem,
z próbą wejścia na Łomnicę) ogłosił B. pt. Topographische Beschreibung des
Kohlbacher Thals (w książce Samuela Bredeczkyego Topographisches
Taschenbuch für Ungern 1801). B. jest też autorem opisu Tatr pt. Die
Karpaten in Ungern, ihre natürliche Beschaffenheit, ihre Naturerscheinungen,
ihre Seen und Thäler, Thiere, Pflanzen und Mineralien (w książce Franza Sartoriego Oesterreichs Tibur, Wien 1819)
oraz anonimowo wydanego opisu Tatr pt. Die merkwürdigen Karpathen in
Ungarn (w książce tegoż Sartoriego Naturwunder
und ausserordentliche Naturerscheinungen unserer Zeit in dem österr.
Kaiserthum, Graz 1821). Opublikował też opis Spisza: Notizen über das
Zipser Komitat in Ungarn ("Vaterländ.
Blätter" 1810). Jego opis Smokowca z 1812 ogłosił dopiero jego wnuk »Egyed Berzeviczy
w 1899.Piśmiennictwo dotyczące
życia i działalności B. jest dość obfite, dawniej gł. po węg. i niem., a po II
wojnie świat. także po słow.
