Berzeviczy (ród), także Berzevitzy i Berzevici.
Węg. ród szlachecki pochodzenia niem., w XIII-XIX w. mający rozległe
posiadłości we wsch. Słowacji, m.in. na Spiszu (w dorzeczu Popradu
i na Zamagurzu
Spiskim) i w Tatrach. Założycielem
tego rodu na Węgrzech był komes Rutker (zwany też w dokumentach Rutkerus,
Rudger, Rudgerus, Ruther, Rudiger, Rudyger, Rüdiger), który pochodził
prawdopodobnie z Tyrolu, a przybył na Węgry w orszaku Gertrudy Merańskiej (z
Meranu), pierwszej małżonki (od 1202 do 1213) króla węg. Andrzeja II (Endre II),
panującego 1205-1235.
Żona Rutkera (dama dworska królowej Gertrudy) i jej brat
» Adolf (prepozyt kapituły
spiskiej) w 1209 kupili od biskupa bamberskiego Eckberta czy Ekberta (brata
królowej Gertrudy) dużą majętność na Spiszu, na terenie której powstały potem
miejscowości Wielka
Łomnica, Huncowce, Stara Leśna i in.; do
majętności tej należała część Tatr Spiskich od Łomnickiej Doliny
po Staroleśną Dolinę
z ich
otoczeniem. W tymże roku 1209 żona Rutkera i prepozyt Adolf otrzymali od króla
Andrzeja II zatwierdzenie posiadania tej majętności. W 1246 potwierdzenie tego
nadania od króla Beli IV otrzymali synowie Rutkera: komes Herman (inaczej Polan
lub Polanus) i komes Rykolf I (też Rikolf i Ricolphus de Scepus).
Rykolf I miał czterech synów, którzy mieli tytuł magistrów (magister = pan lub rycerz): Jan
(Johannes), Rykolf II, » Gallus
(inaczej Kakas, Kakasz lub
Kokosz) i Henryk.
Jan i Rykolf II, którzy mieli duże posiadłości na Spiszu
i w Szaryszu, w I poł. XIV w. dali właściwy początek rodowi Berzeviczy, a ów Jan
był pierwszym, który używał przydomka "de Lomnitze et Berzevicze" (tj. z Łomnicy
i Brezovicy = Brzozowicy, dwóch gł. siedzib rodu, na Spiszu i w Szaryszu), i
stąd powstało nazwisko Berzeviczy. Gallus (Kakas) swe posiadłości na Zamagurzu
Spiskim, tzw. » państwo
niedzickie<
/A >
, obejmujące część Tatr, sprzedał w 1320 Janowi i jego synowi,
a pozostałe posiadłości Gallusa przejęli Jan i Rykolf II w 1343 po śmierci
Gallusa, nie mającego już wówczas żyjących potomków.
Ród Berzeviczy podzielił się na dwie gł. gałęzie: spiską i szaryską. Siedzibą
gałęzi spiskiej była Wielka Łomnica; na herbie tej gałęzi rodu była kozica
(pierwotnie koziorożec?), a potem także szczyt Łomnica. Herb rodu Berzeviczy
znajdował się niegdyś na zworniku sklepienia w prezbiterium kościoła w Niedzicy,
a później (1938) był przechowywany na plebanii. Drugi herb tego rodu
(płaskorzeźba) był na zworniku nad gł. ołtarzem w tymże kościele.
Swoje spiskie i tatrz. posiadłości Berzeviczyowie stopniowo utracili,
ostatecznie na licytacji w 1882, z wyjątkiem niewielkiej resztki z dwoma
kasztelami w Wielkiej Łomnicy, co sprzedano w 1922. Przez kilka stuleci wielu
członków tego rodu odegrało na Węgrzech wybitne role w życiu polit., gosp.,
wojsk. i nauk., m.in. w zasiedlaniu Zamagurza Spiskiego i poznawaniu Tatr.
Życiorysy niektórych, bliżej związanych z Tatrami i Podtatrzem podane są
niżej.
Zob. też: własnościowe
sprawy.
