koleje linowe

koleje linowe. Pierwszą naziemną kolej linową w Tatrach zbudowano w 1908 ze Starego Smokowca na Siodełko, uruchomiono ją 21 XII 1908. Różnica wzniesień 275 m, długość trasy 2100 m, czas jazdy 11 min. Kolej ta jest czynna do dziś (w 1968 częściowa przebudowa). W 1909 zbudowano elektr. wyciąg linowy na bobsleje z Tatrz. Łomnicy wzdłuż toru bobslejowego do Startu (» bobslejowy sport).

Pierwszą napowietrzną kolej linową w Tatrach zbudowano na pn. stokach Tatr Biel. z Podspadów do Lendaku, do transportu drzewa. Z Podspadów biegła ona stokami Tatr Biel. (przechodząc nieco na pd. od Zdziarskiej Przełęczy) aż po ujście Ślebodowego Potoku do Bielskiego Potoku, gdzie przechodziła z obszaru Tatr na teren Magury Spiskiej. Długość trasy 13 km. Kolej ta była zbudowana w 1922, a zlikwidowano ją w 1940.

Pierwszą osobową napowietrzną kolej linową w Tatrach zbudowano w 1935-36 z Kuźnic na Kasprowy Wierch. Dzieli się na dwa odcinki: Kuźnice - Myślenickie Turnie (gdzie przesiadka) i Myślenickie Turnie - Kasprowy Wierch. Pierwszy odcinek uruchomiono 26 II 1936, drugi odcinek w kilka dni później. Na obu odcinkach kursują wagoniki, ktore pierwotnie zabierały po 31 osób, od 1961 po 36 osób. Wysokość n.p.m. peronów kolejnych stacji: 1028, 1352 i 1959 m. Długość odcinków trasy: 2001 i 2290 m (razem 4291 m). Średnie nachylenie trasy: 17,1 i 28,8%. Na każdym odcinku po 3 stalowe podpory, podtrzymujące liny. Szybkość jazdy 5 m sek., tj. 18 km godz. Czas przejazdu z przesiadaniem na Myślenickich Turniach: 20 min. Rocznie przewozi się ponad 600 000 osób.

W styczniu 1938 uruchomiono wyciąg saniowy z Kasprowego Kotła na Kasprowy Wierch, w 1954 przerobiono go na wyciąg narc., a w kilka lat później zastąpiono go wyciągiem krzesełkowym, zaczynającym się znacznie niżej; długość trasy ok. 1200 m.

W grudniu 1938 została otwarta naziemna kolej linowa (z wagonikami) z Zakopanego na Gubałówkę. Długość trasy 1338 m, różnica wzniesień 299 m, nachylenie trasy 12-24%, szybkość jazdy 3,5 m sek., czas przejazdu 6,5 min.

W 1959-60 zbudowano wyciąg narc. w Kondratowej Dolinie (na Łopacie), długość 750 m, ale został on po paru latach zlikwidowany. W 1956-57 powstał wyciąg narc. przy stoku slalomowym na pn. zboczu Nosala; w 1966-67 został przebudowany. Istnieje też wyciąg narc. przy wielkiej skoczni na Krokwi, a poza tym w Zakopanem jest kilka lekkich wyciągów narc., czynnych w różnych miejscach w zimie, np. na Antałówce i Kozińcu, na Bystrem pod Nosalem. W 1968-70 wybudowano krzesełkowy wyciąg narc. z Goryczkowej Doliny na Kasprowy Wierch; długość trasy 1732 m, różnica wzniesień 602 m, czas jazdy 14 min. Ok. 1968 zbudowano kolejkę linową towarową z Doliny Roztoki do schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

Po pd. stronie Tatr pierwszą napowietrzną kolej linową (z wagonikami po 31 osób) zbudowano w 1936-40 z Tatrz. Łomnicy na wierzchołek Łomnicy, z dwiema pośrednimi stacjami: Start (Štart) i przy Łomnickim Stawie. Odcinek do Łomnickiego Stawu uruchomiono 22 XII 1937, a na Łomnicę 23 X 1940. Wys. n.p.m. kolejnych stacji: 898, 1115, 1764 i 2620 m. Długość odcinków trasy: 2070, 2070 i 1870 m (razem 6010 m). Średnie nachylenie trasy: 12,5, 30,8 i 51,5%. Szybkość jazdy: 6, 6 i 5 m sek. Czas przejazdu: 9, 9 i 8,5 min. Liczba podpór: 5, 4 i 1, z tym że ostatnia podpora znajduje się zaledwie kilkadziesiąt m poniżej końcowej stacji na wierzchołku Łomnicy. W 1968-73 zbudowano dodatkową kolej linową z Tatrz. Łomnicy do Łomnickiego Stawu (otwarcie ruchu 27 VIII 1973). Z Tatrz. Łomnicy do Startu prowadzi nową trasą, a od Startu do Łomnickiego Stawu równolegle do trasy dotychczasowej.Wyciąg narc. znad Szczyrbskiego Jeziora na stoki Skrajnego Soliska zbudowano w 1942. Długość trasy 2420 m, różnica wzniesień 560 m, górna stacja na wys. ok. 1850 m. W 1968-69 wyciąg ten zlikwidowano, a zbudowano nowy, krzesełkowy, na nieco odmiennej trasie (długość 2160 m).

Po II wojnie świat. pozakładano szereg dalszych wyciągów narc., m.in.: w Zdziarze pod Zdziarską Przełęczą, w Koperszadach Przednich, przy Zielonym Stawie Kiezmarskim, w Tatrz. Łomnicy, w okolicy Siodełka nad Starym Smokowcem (największy wyciąg w 1956 na stokach Sławkowskiego Szczytu od Siodełka w górę), nad Nowym Smokowcem, w Tatrz. Polance, przy Popradzkim Stawie. Wyciąg krzesełkowy z Łomnickiej Doliny na Łomnicki Grzebień zbudowano w 1957-59 (otwarcie VI 1959); wys. n.p.m. stacji: 1773 i 2190 m; długość trasy 957 m; może przewieźć 267 osób godz.

Ponadto GOPR i HS przy akcjach ratunk. w Tatrach stosują rodzaj przenośnych kolejek linowych (napowietrznych), bez napędu motorowego. Ratownika lub rannego przeważnie opuszcza się w dół, przy czym ranny albo jedzie w specjalnym wózku (rodzaj noszy) zawieszonym na stalowej lince, albo też jest transportowany na plecach ratownika w tzw. szelkach Grammingera. W tym ostatnim przypadku nie jest to już - ściśle biorąc - kolejka linowa. Pierwszą napowietrzną kolejką linową na wyprawie ratunk. zastosował jeszcze TOPR w 1949, z Gankowej Przełęczy do Doliny Złomisk, używając wtedy lin zwykłych, a nie stalowych, i opuszczając ofiarę wypadku zawieszoną na dwóch rolkach nośnych (transportowano wtedy na kilku odcinkach po 50 m); była to konstrukcja taternika Adama Górki.

---