dziewięćsił bezłodygowy

dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis ), z rodziny Złożonych (Compositae ). Błędnie zwany dziewięciornikiem, dziewięciornicą lub ostem. Dz. rozkłada na powierzchni gruntu swe piękne, kolczaste, podobne do ostów liście. Pośrodku nich wyrasta nie kwiat - jak się mylnie często mówi - lecz kwiatostan w kształcie okrągłego dysku, otoczonego dokoła skórzastymi, lśniącymi srebrzysto lub różowawymi listkami okrywy. Te listki bywają nawet koloru jasnoburaczkowego, np. w podszczytowych partiach Wielkiego Kopieńca.

Listki okrywy są higroskopijne: na deszcz zwijają się ponad koszyczkiem kwiatowym. Kwiatostan jest koszyczkiem, składającym się z licznych drobniutkich kwiatków, średnica koszyczka wynosi przeciętnie od 6 do parunastu cm razem z rozłożonymi listkami okrywy. Łodyga dz. jest b. krótka: 2-3 cm, ale trafiają się rzadkie formy o łodydze wydłużonej do kilkunastu, a nawet 20 cm, zwł. po pd. stronie Tatr. Dz. kwitnie jesienią, w końcu sierpnia i we wrześniu.

Na zach. krańcu Tatr, w grupie Siwego Wierchu występuje pokrewny gatunek, dz. pospolity, o małym koszyczku kwiatowym (średnicy paru cm) z żółtawymi listkami okrywy, na łodydze wys. do kilkunastu cm. Gatunek ten trafia się też na łąkach między Bukowiną Tatrz. a Głodówką.

Po II wojnie świat. niesłychanie wytępiono dziewięćsiły w Zakopanem i na Podtatrzu. A jest to roślina chroniona ustawowo nie tylko w Tatrach, ale na terenie całej Polski. Nazwa góralska pochodzi od legendy o czarodziejskich dziewięciu siłach, którymi roślina ta miała się odznaczać.

Dziewięćsił jako stylizowany motyw był rzadki w dawnej góralskiej rzeźbie, a i to tylko same promieniste koszyczki. Dz. rzeźbione czy haftowane razem z liśćmi, to już wpływy niegóralskie i z nowszych czasów. W pracach o lud. sztuce podh. roślina ta i wyprowadzony z niej motyw zdobniczy są często określane mylnie jako "dziewięciornik".

Lit. - Zbigniew Mirek: Dziewięćsił. "Podtatrze" 1988, nr 32.

---