Spacer na pół dnia, w środkowym odcinku uciążliwy w czasie deszczu i oblodzenia. Trasa z centrum do wschodniej i południowej części Zakopanego, po drodze zwiedzanie Galerii Hasiora i zapoznanie się z obiektami, związanymi z rodziną Witkiewiczów.

    Sprzed poczty głównej wyruszmy na wschód ulicą Kościuszki. Po lewej stronie - budynek hotelu "Orbis-Giewont" (ul. Kościuszki 1), w obecnym kształcie pochodzący z lat okupacji, kiedy to został wybudowany według projektu Juliusza Żórawskiego. To miejsce posiada długą i ciekawą tradycję gastronomiczną, bowiem tu właśnie w pierwszych latach XX wieku swą bardzo popularną "Cukiernię Zakopiańską" prowadził Walerian Płonka, po nim - Piotr Przanowski, aż wreszcie w latach międzywojennych otwarto tu słynny lokal Franciszka Trzaski, gdzie odbywały się najpopularniejsze w Zakopanem dancingi, przy których przygrywały sławne warszawskie orkiestry Golda, Petersburskiego i Karasińskiego. W latach 30-tych XX wieku na piętrze domu Trzaski funkcjonował Klub Zakopiański, którego gospodarzem był malarz Tadeusz Koniewicz. Gromadzili się tam miejscowi brydżyści, szachiści i literaci, a staraniem Klubu organizowano m.in. doroczny Karnawał Zakopiański, na wzór słynnego Karnawału Weneckiego.

Początek trasy wycieczkowej Hotel "Giewont" ul. Kościuszki 1 (fot. Andrzej Samardak)

    Naprzeciwko Hotelu "Giewont" znajduje się budynek Związku Podhalan (ul. Kościuszki 2-4), w którym jest m.in. siedziba zarządu głównego tej organizacji oraz Tatrzański Ośrodek Swojszczyzny, z salą widowiskową, gdzie odbywają się występy regionalne, estradowe i kabaretowe, mieści się tam także kino "Giewont". Na piętrze budynku ulokowana jest m.in. świetlica Związku Podhalan "Śwarna", organizująca co tydzień "Posiady Góralskie" - spotkania z najciekawszymi osobistościami Podhala.

    Po drugiej stronie - największy budynek handlowy Zakopanego, projektowany przez Annę Górską i wybudowany w 1965 r. Spółdzielczy Dom Handlowy "Granit" (ul. Kościuszki 3), prowadzony przez PSS "Społem" i dysponujący stoiskami spożywczymi, tekstylnymi, technicznymi, elektronicznymi i z artykułami gospodarstwa domowego. Na III piętrze "Granitu" mieści się redakcja największego lokalnego periodyku - "Tygodnika Podhalańskiego". Ukazuje się on bez przerwy od grudnia 1989 r. Wywodzi się z podziemnych pism "Solidarności" "Kurier" i "Biuletyn Podhalański". Redagowany jest przez osoby, związane z tym ruchem społecznym. Redaktorem Naczelnym był do 1993 r. Wojciech Mróz, potem Marek Grocholski, a obecnie Beata Zalot. Wydawcą jest Zakopiańskie Towarzystwo Gospodarcze, którego głównym akcjonariuszem jest jeden z redaktorów pisma - Jerzy Jurecki. Pismo porusza tematykę społeczno-polityczną, gospodarczą i kulturalną Zakopanego i Podhala. Ukazuje się w czwartki, równolegle w Zakopanem w Chicago i Toronto.

Dom Handlowy "Granit" ul. Kościuszki 3 (fot. Andrzej Samardak)

Skrzyżowanie ul. Kościuszki z Alejami 3 Maja (fot. Andrzej Samardak)

    Przechodzimy przez szeroką przecznicę ul. Kościuszki - Aleję 3 Maja. Po lewej stronie zrujnowany po reprywatyzacji budynek "Turnia" (ul. Kościuszki 9), wybudowany w 1908 r. w stylu zakopiańskim. W znajdującym się tutaj pensjonacie w latach 1914-15 mieszkali twórcy polskiego harcerstwa - Olga Małkowska (1888-1979) i Andrzej Małkowski (1888-1919). Zamieszkali w Zakopanem na stałe w 1913 r. (tutaj odbył się ich ślub) - najpierw przy ul. Jagiellońskiej, potem w Kościelisku, wreszcie od początku 1914 r. w "Turni". Andrzej Małkowski podjął pracę w zakopiańskim gimnazjum, gdzie uczył angielskiego i gimnastyki, prowadził jednocześnie tamtejszą drużynę skautów. W "Turni" Andrzej napisał książkę "Jak skauci pracują". W czasie I wojny służył najpierw w Legionach, potem, po wyleczeniu się w Zakopanem z tyfusu, był w polskiej armii na Zachodzie i zginął już po zakończeniu działań na Morzu Śródziemnym. Olga w 1961 r. powróciła do Zakopanego i zamieszkała przy ul. Małe Żywczańskie. Pochowana na Nowym Cmentarzu, gdzie znajduje się także symboliczny grób Andrzeja i pomnik Małkowskich - dzieło Henryka Burzca.

Równia Krupowa (fot. Andrzej Samardak)

Urząd Miasta Zakopane ul. Kościuszki 13 (fot. Andrzej Samardak)

    Wchodzimy w obszar parku krajobrazowego Równi Krupowej - wielkiej łąki w środku miasta, gdzie jest najpiękniejszy widok na pasmo tatrzańskie, górujące nad Zakopanem. Obszar Równi jest prawnie chroniony przed zabudową od 1904 r., ale co i raz jakieś "ważne" względy powodują, że władze wydają zezwolenie na stawianie budynków na obrzeżach Równi. Najlepszym przykładem takiego naginania prawa jest fakt, iż na środku Równi Krupowej stanął w 1970 r. budynek... Urzędu Miejskiego w Zakopanem (ul. Kościuszki 13, projekt - arch. Bronisław Stefanik).

    W latach 30-tych XX wieku na Równi Krupowej działały dwa stadiony sportowe - na górnej, południowej części był stadion zimowy, gdzie m.in. rozgrywano doroczne Międzynarodowe Zimowe Zawody Hippiczne pod patronatem prezydenta Ignacego Mościckiego. Na dolnej Równi był mniejszy stadion, czynny także latem, gdzie poza zawodami lekkoatletycznymi i tenisowymi organizowane były m.in. spektakle "oper górskich" ("Halki" S. Moniuszki i "Pomsty Jontkowej" B. Wallek-Walewskiego).

Skrzyżowanie ulicy Kościuszki z ulicą Sienkiewicza (fot. Andrzej Samardak)

    Dochodzimy do skrzyżowania z ulicą Sienkiewicza. Biegnie ona z południa na północ wzdłuż uregulowanego potoku Bystra, a imię wielkiego pisarza otrzymała jeszcze za jego życia, w 1898 r.

    Henryk Sienkiewicz (1846-1916) w Zakopanem bywał wielokrotnie w latach 1886-1909. Pierwszy raz zamieszkał w domu księdza Józefa Stolarczyka przy ul. Nowotarskiej (tablica pamiątkowa), potem w innych domach, m.in. w "Sienkiewiczówce" przy ul. Zamoyskiego (tablica pamiątkowa). Wygłaszał odczyty, m.in. w 1894 r. w Dworcu Tatrzańskim czytał fragmenty pisanego właśnie "Quo vadis" z przeznaczeniem dochodu na rzecz budującego się kościoła, chodził po Tatrach, nawet brał udział w polowaniach. Motywy tatrzańskie i podhalańskie - w tym elementy gwary - znajdujemy w jego twórczości literackiej (Sabałowa bajka, Potop, Krzyżacy) i publicystycznej. Był członkiem honorowym Towarzystwa Tatrzańskiego.

Willa "Lutnia" ul. Sienkiewicza 5 (fot. Andrzej Samardak)

    Po prawej stronie ulicy, nieco w głębi, znajduje się willa "Lutnia" (ul. Sienkiewicza 5), wybudowana w początku XX w. W latach 1908-09 mieszkał tutaj kompozytor Mieczysław Karłowicz (1876-1909), i stąd właśnie wyruszył na ostatnią, tragicznie zakończona wycieczkę narciarsko-fotograficzną - co upamiętnia drewniana tablica na ścianie budynku.

    Mieczysław Karłowicz - kompozytor, taternik, narciarz, jeden z największych polskich symfoników, od dzieciństwa bywał w Zakopanem, gdzie w 1891 r. publicznie debiutował na estradzie Dworca Tatrzańskiego jako skrzypek oraz... publicysta na łamach "Kuriera Zakopiańskiego". W początkach XX w. stał się jednym z najwybitniejszych taterników. Zajmował się też fotografiką tatrzańską, współpracował z pismami turystycznymi, był działaczem Towarzystwa Tatrzańskiego, szczególnie Sekcji Turystycznej i Narciarskiej. W Zakopanem w całości lub części powstało wiele jego utworów - przede wszystkim Koncert Skrzypcowy A-dur oraz wszystkie poematy symfoniczne. Od 1907 do śmierci mieszkał stale w Zakopanem (początkowo w willi "Limba", potem "Liliana", wreszcie w "Lutni"). Był współtwórcą narciarstwa tatrzańskiego, z Mariuszem Zaruskim organizował TOPR. Zginął w lawinie śnieżnej pod Małym Kościelcem. Jego imię nosi zakopiańska Szkoła Muzyczna, mieszcząca się także przy ul. Sienkiewicza, kilka domów powyżej "Lutni".