Dom Wypoczynkowy "Podhale" (po lewej) ul. Kościuszki 21 (fot. Andrzej Samardak)

    Przechodzimy na drugą stronę ulicy Sienkiewicza, nadal wzdłuż ul. Kościuszki, mostem nad Bystrą. Uregulowany w latach 1900-1902 potok, przez wielu zakopiańczyków mało pieszczotliwie zwany "Korytem", przy wyższych stanach wód jest bardzo niebezpieczny. Rwący nurt przy ocembrowanych brzegach i dnie już wielokrotnie porywał znajdujących się zbyt blisko ludzi i niósł z sobą wiele metrów, pozbawiając ich części garderoby, poważnie raniąc lub nawet zabijając.

    Po lewej stronie - stylowy, secesyjny budynek Domu Wypoczynkowego "Podhale" (ul. Kościuszki 21), wybudowany w 1905 r. wg projektu Eugeniusza Wesołowskiego dla dawnej śpiewaczki operowej - Marii Budziszewskiej-Stamary (stąd pierwotna nazwa budynku - Hotel-Pension "Stamary"), jako próba adaptacji witkiewiczowskiego stylu zakopiańskiego dla wielkich obiektów murowanych. Przed I wojną światową był to największy hotel w Zakopanem. Przy hotelu "Stamary" znajdowały się największe korty w Zakopanem i tutaj też przed II wojną światową rozgrywane były doroczne tenisowe mistrzostwa Tatr.

Hotel "Villa Marilor" ul. Kościuszki 18 (fot. Andrzej Samardak)

    Naprzeciwko DW "Podhale" jest dawny pensjonat "Marilor" (ul. Kościuszki 18) - obecnie hotel "Villa Marilor", położony w pięknym parku. W tym budynku, wzniesionym w 1912 r. dla rodziny Szczeniowskich, w latach po II wojnie światowej miało swoją pierwszą siedzibę liceum plastyczne im. Antoniego Kenara. "Marilor" (znany także z ludowo-demokratycznej nazwy "Czajka") w latach 50-tych użytkowany jako pensjonat Komitetu Centralnego Związku Młodzieży Polskiej, w listopadzie 1956 r. na fali popaździernikowych przemian został siłą zajęty przez Związek Rewolucyjnej Młodzieży Zakopanego pod przewodem Wojciecha Niedziałka, którzy zażądali, by budynek ten stał się siedzibą Liceum Plastycznego. W efekcie szkoła imienia Antoniego Kenara mieściła się tu aż do reprywatyzacji w 1995 r. Spadkobiercy właścicieli sprzedali rezydencję. Po kolejnych zmianach właścicieli hotel "Marilor" oddano do użytku w 2001 r.

    Wcześniej teren ten należał do wybitnego lekarza, ucznia i przyjaciela Tytusa Chałubińskiego - prof. Ignacego Baranowskiego, który kupił grunt od właściciela dóbr zakopiańskich Ludwika Eichborna i w 1877 r., jako drugi z kolei przybysz (po Walerym Eljaszu-Radzikowskim) wybudował sobie dom w Zakopanem. W 1911 r. sprzedał posiadłość rodzinie Szczeniowskich.

Dom w którym mieszkał Wojciech Kossak ul. Kościuszki 20 (fot. Andrzej Samardak)

Widok z ronda na dworzec PKP od strony ulicy Jagiellońskiej (fot. Andrzej Samardak)

    Opodal "Mariloru" mijamy niewielki drewniany budynek (ul. Kościuszki 20), który w 1914 r. był zajmowany przez wybitnego malarza, bywalca Zakopanego Wojciecha Kossaka. Pracownia Kossaka znajdowała się naprzeciwko, w miejscu gdzie dziś jest budynek PKS.

    Dochodzimy do ronda koło dworca autobusowego i kolejowego i skręcamy w prawo, w ulicę Jagiellońską. Po lewej stronie mamy teraz zbocze wzgórza Antałówka, u podnóża którego usytuowano osiedle mieszkaniowe, po prawej - liczne drewniane wille, usytuowane wśród wysokich drzew dawnego pierwotnego lasu. Większość z nich pochodzi z początków XX wieku i w większym czy mniejszym stopniu nawiązuje do stylu zakopiańskiego.

Ulica Jagiellońska (fot. Andrzej Samardak)

Willa "Konstantynówka" ul. Jagiellońska 16 (fot. Andrzej Samardak)

    Dziełem samego twórcy stylu - Stanisława Witkiewicza - jest willa "Konstantynówka" (ul. Jagiellońska 16), wybudowana w 1900 r. Dziś ma tu swoją siedzibę dyrekcja przedsiębiorstwa turystycznego "Polskie Tatry". Przed I wojną światową dom ten należał do Anieli Zagórskiej, kuzynki Josepha Conrada (właściwie Teodor Józef Konrad Korzeniowski, 1857-1924). Wielki pisarz tutaj właśnie mieszkał podczas swojego ostatniego pobytu w Polsce, od sierpnia do października 1914 r.

Galeria Władysława Hasiora ul. Jagiellońska 18b (fot. Andrzej Samardak)

    Na tej samej parceli, nieco w głębi mieszczą się kolejno najpierw hotel "Warszawianka", a dalej - galeria Władysława Hasiora (ul. Jagiellońska 18b).

    Władysław Hasior (1928-1999) - jeden z największych polskich plastyków, urodził się w Nowym Sączu. Uczył się w zakopiańskim Liceum Technik Plastycznych pod kierunkiem Antoniego Kenara, potem studiował na ASP w Warszawie. W 1957 r. osiadł na stałe w Zakopanem, gdzie był nauczycielem rzeźby w Liceum Plastycznym, wykładał równolegle w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, gdzie był też scenografem w Teatrze Polskim. Oprócz rzeźb plenerowych i pomników tworzył niewielkie kompozycje przestrzenne, malarstwo obrazopodobne, sztandary, pop- i op-art, kreował happeningi. Był jednym z najbardziej znanych i cenionych plastyków współczesnych.

Pomnik "Ratownikom górskim" ul. Zaruskiego 5 (koło Domu Turysty) (fot. Andrzej Samardak)

    W Zakopanem (koło Domu Turysty) znajduje się wykonany przezeń pomnik "Ratownikom górskim", a w Kuźnicach pomnik "Prometeusz Rozstrzelany". Wraz z uczniami realizował też kilka pomników nagrobnych na Starym Cmentarzu. Czynnie uczestniczył w życiu publicznym Zakopanego, organizując m.in. w swojej pracowni dyskusje o sztuce, był współtwórcą zakopiańskiej galerii "Pegaz", organizował Lutowe Salony Grafiki i Marcowe Salony Malarstwa, był jurorem Przeglądu Filmów o Sztuce. Działał w ZPAP i w l. 1967-70 był prezesem okręgu zakopiańskiego. W 1981 r. był przewodniczącym zakopiańskiego Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych. Jego prace znajdują się we wszystkich wybitniejszych muzeach Polski i świata.

    Jego mieszkanie i pracownia mieściły się początkowo w willi "Borek" - internacie Liceum Plastycznego. W 1985 po długiej kampanii prasowej, Muzeum Tatrzańskie przejęło dawną leżakownię hotelu "Warszawianka" i uruchomiło tu jako swój oddział Galerię Hasiora, w której eksponowanych jest przeszło 100 prac artysty. W tym samym budynku znajdowała się mieszkanie i pracownia Hasiora. Artysta zmarł po długiej chorobie w krakowskim szpitalu latem 1999 r. i został pochowany na starym cmentarzu w Zakopanem.

Tablica pamiątkowa dawnego zespołu leczniczego "Klemensówka" (fot. Andrzej Samardak)

    Naprzeciw Galerii Hasiora znajduje się drewniana willa "Mazowsze", jedyna pozostałość dawnego zespołu leczniczego "Klemensówka" - prowadzonego przez znanego w XIX w. lekarza i społecznika dr. Wenantego Piaseckiego. Wodolecznictwo było w Zakopanem bardzo popularne i przyciągało pod Tatry setki ludzi, przy pomocy kąpieli i gimnastyki leczących dolegliwości płucne i nerwice.

    Chętnych do kąpieli - niekoniecznie leczniczych, ale zawsze przyjemnych - dziś przyciąga nie zakład leczniczy, ale basen cieplicowy, usytuowany po przeciwnej stronie ulicy, na zboczu Antałówki. Źródła geotermalne odkryto tu w 1963 roku, a w 1970 r. ukończono - głównie dzięki składkom społecznym zakopiańczyków - budowę basenu kąpielowego, brodzików i kaskady wodnej. Temperatura wody wynosi od 35 do 38 stopni Celsjusza. W 2001 r. po długich dyskusjach rozpoczęto na Antałówce budowę "miasteczka wodnego", które powstaje wokół ujęć geotermalnych. Po ukończeniu stanie się jedną z większych atrakcji Zakopanego.