Jedną z największych atrakcji Zakopanego i regionu Podhala jest autentyczny i żywy folklor góralski, kultywowany na codzień w wielu miejscowych rodzinach. Powstał jako wynik syntezy ludowej kultury polskiej z elementami słowackimi, madziarskimi i bałkańskimi i jest spokrewniony z kulturą wszystkich krain karpackich. Najlepiej zachowała się gwara góralska (w samym Zakopanem dość zniekształcona) - specyficzny dialekt języka polskiego, w którym pozostało wiele archaizmów staropolskich, sąsiadujących z licznymi naleciałościami słowackimi i bałkańskimi. Charakteryzuje się ona m.in. tzw. mazurzeniem (cz, sz, ż, ch wymawiane jako c, s, z, k, zaś rz jako ż), akcentowaniem pierwszej sylaby i proklityków, ścieśnioną wymową o i a, rozróżnianiem w wymowie h i ch i wieloma archaizmami leksykalnymi.
Obrzędowość góralska w znacznym stopniu wytworzyła się pod wpływem specyfiki geograficznej i gospodarczej (izolacja kulturowa, przewaga hodowli nad rolnictwem). Życie w ciężkim klimacie i warunkach górskich implikowało kult siły fizycznej i sprytu, przy jednoczesnym mocnym przywiązaniu do własnej ziemi i przy widocznej ksenofobii. Wiele obyczajów powstało w związku z migracyjnym pasterstwem tatrzańskim, będącym pochodną wpływów XIV-XV-wiecznej kultury wołoskiej. Do dziś owce wypasane są przez podhalańskich górali zarówno w Tatrach, jak i w innych regionach górskich.
 |
Owce wędrujące na pastwisko w Tatrach.
Lata 30-te XX w.
(fot. arch. Muzeum Tatrzańskiego) |
|
|
|
 |
Pasterze w Tatrach
(fot. archiwum)
|
|
|
| |
 |
 |
Strój góralski
(fot. archiwum) |
|
Strój górali jest podobny do tego, jaki używany jest w całych Karpatach. Mężczyźni noszą obcisłe, zazwyczaj jasne spodnie, haftowane kolorowo w okolicy bioder i kostek, białe, płócienne koszule zapinane pod szyją spinkami, na to skórzane serdaki lub białe cuchy, obszywane kolorową lamówką, narzucane na ramiona. W użyciu są także cuchy brązowe oraz od XIX w. czarne kurtki, wywodzące się z mundurów austriackich. Na głowie płytki kapelusz z okrągłym rondem, o główce otoczonej paskiem z naszytymi muszelkami, na nogach kierpce - skórzane buty, wiązane wokół łydek rzemieniami. Strój kobiecy niegdyś był mniej ozdobny - suknia w jednolitych kolorach, szarym lub granatowym, na niej biały "rańtuch" (fartuszek), jasna bluzka, skromnie haftowany serdak, jednokolorowa chusta na głowę, kierpce. W końcu XIX w. pod wpływem mody strój kobiecy upodobnił się do krakowskiego: wprowadzono kolorową spódnicę w kwiaty, podobnie jak chusta szytą przeważnie z "tybetu", gorset wyszywany cekinami, kierpce zostały zastąpione przez sklepowe buty. Strój góralski w Zakopanem noszony jest zwykle przez starszych przy okazjach świąt kościelnych i uroczystości rodzinnych, a także na występach zespołów regionalnych.
Pod wpływem kontaktów z góralami zza Tatr znacznej madziaryzacji uległa w ciągu ostatnich 100 lat muzyka i taniec góralski. Ten ostatni, ukształtowany na halach pasterskich i w ciasnych izbach góralskich, kultywowany jest w dużym stopniu dzięki działalności zespołów regionalnych, a także na uroczystościach rodzinnych, choć tu często starsi w jednej izbie tańczą tradycyjne tańce góralskie, a w drugiej młodzież bawi się po swojemu, w rytmach dyskotekowych. Tańcem wyłącznie męskim jest "zbójnicki", mający charakter tańca wojennego, zaś różne odmiany "drobnego" i "krzesanego" są tańczone parami. Tradycyjnie taniec był popisem jednej tylko na raz pary, otoczonej kręgiem widzów. Obecnie częściej tańczy kilka par, a do reguły należy wprowadzanie do tańca rytmów niegóralskich - czardasza, polki, nawet walczyka. Tradycyjna kapela, czyli muzyka góralska składa się z instrumentów smyczkowych: I skrzypce (prym), czasem w podwójnej obsadzie, grają melodię prowadzącą, II skrzypce (sekund) i basy (rodzaj małej wiolonczeli) akompaniują. Obecnie w zespołach regionalnych częściej widać składy zwiększone. Instrumentami solowymi są także gęśle (rodzaj ludowych skrzypiec), dudy, piszczałki i trombity. Niegdyś popularne, w XIX w. prawie zanikły, obecnie stanowią ozdobę występów estradowych.
|
|
|
|
Tancerze góralscy
(fot. archiwum) |
Kompromisem między tradycją a nowoczesnością jest działalność zespołów, grających muzykę góralską w rytmie disco-polo, a także coraz popularniejsze łączenie nut podhalańskich z muzyką regge, jazzem i rockiem.
Występy zespołów i kapel regionalnych odbywają się w sali Tatrzańskiego Ośrodka Swojszczyzny, w karczmach regionalnych, a także niektórych pensjonatach i domach wczasowych.
Folklor 
)
)
)
)
)
)
