Żuławski Wawrzyniec

Żuławski Wawrzyniec, właśc. Jerzy Wawrzyniec, ale pierwszego imienia nie używał (14 II 1916 Zakopane - 18 VIII 1957 w Alpach), syn » Jerzego Żuławskiego. Taternik, alpinista, ratownik górski, autor książek o tematyce górskiej, muzykolog, kompozytor, krytyk muzyczny i pedagog, prof. Wyższej Szkoły Muzycz. w Łodzi (1945-49) i Warszawie (od 1950). W czasie II wojny świat. był czł. AK i brał udział w Powstaniu Warszawskim.

Taternictwo uprawiał od 1932, najpierw w towarzystwie brata stryjecznego Jacka Ż. oraz swych braci, Marka i Juliusza, i już w 1934 rozwiązał z Markiem swój pierwszy problem tatern.: wejście pn.-zach. ścianą Żabiego Mnicha. Następnie chodził z różnymi taternikami, do II wojny świat. ze Stefanem i Tadeuszem Bernadzikiewiczami, Stanisławem Luxemburgiem, Maciejem Zajączkowskim, Zbigniewem Korosadowiczem, Janem Staszlem i in.

Już od 1935 zaliczał się do czołowych taterników i dokonał licznych pierwszych przejść, m.in. Mięguszowiecki Szczyt pn.-wsch. filarem (w 1935), Mały Młynarz pn. ścianą (1935), Łomnica wsch. ścianą (1935), a w zimie np. Lodowy Szczyt z Czarnej Doliny Jaworowej przez Śnieżną Dolinę (1935), Cubryna pn.-wsch. ścianą (1935).

W czasie II wojny świat. chodził po Tatrach tylko dorywczo, dokonując m.in. II wejścia drogą Orłowskiego na Galerię Gankową (1943, z Tadeuszem Orłowskim), co było równocześnie pierwszym przejściem całej tej drogi za jednym razem.

Po II wojnie świat. uprawiał taternictwo w towarzystwie różnych taterników i dokonał licznych nowych przejść, osiągając najlepsze wyniki z T. Orłowskim, np. Pośredni Mięguszowiecki Szczyt środk. filarem pn.-wsch. ściany (1948), Wyżni Żabi Szczyt lewą częścią pn. ściany (1948) i pn.-wsch. filarem (1949), Spadowa Kopa zach. filarem (1949), Kapałkowa Strażnica pn.-wsch. ścianą (1952), a z taternikami słow. (Arno Puškáš i in.): Lodowy Szczyt środkiem wsch. ściany (1953).

Swoje wyprawy tatrz. opisywał Ż. w różnych czasopismach, m.in.: W poszukiwaniu Małej Kapałkowej ("Tat." 1935, nr 5), Na wschodniej ścianie Łomnicy (tamże 1938, nr 3), Skalne lato ("Twórczość" 1957, nr 10-11). Z taternictwem wiąże się też jego Wspomnienie o Adamie Karpińskim i Stefanie Bernadzikiewiczu ("Tat." 1940, przedruk tamże 1949, nr 1-2).

Od 1936 równocześnie z taternictwem uprawiał też alpinizm, stając się szybko jednym z czołowych pol. alpinistów. Uczestniczył w wyprawach Klubu Wysokogórskiego w Alpy w 1936, 1937, 1938 (jako kier.), 1947, 1956 i 1957. Z wypraw tych ogłosił szereg wspomnień, opisów, reportaży itd. (m.in. w "Tat." i "Expressie Wieczornym") oraz książkę Wędrówki alpejskie (Wa. 1939 i rozszerz. wyd. w 1956).

Ż. odegrał b. ważną rolę w życiu organizacyjnym polskiego taternictwa i alpinizmu. W 1935 działał w zarządzie KWOWPTT, w 1938 wszedł do Komisji Wypraw KWPTT, w marcu 1939 został przewodniczącym Koła Warsz. KWPTT i był nim powtórnie w 1949-51. Członkiem zarządu KWPTT był od marca 1939 do 1945 i w 1949-51. W 1954-56 był przewodniczącym Sekcji Alpinizmu ZG PTTK i GKKF, a w 1956-57 prezesem Klubu Wysokogórskiego, reaktywowanego dzięki przede wszystkim jego zabiegom.

W dużej mierze jego również zasługą po II wojnie świat. było wznowienie pol. wypraw alpin. w góry obce (Alpy, Kaukaz). Jako instruktor prowadził szkolenie na licznych kursach taternickich. Był członkiem ZG PTTK.

W związku ze swą działalnością organizacyjną w taternictwie i alpinizmie pol. ogłosił np. Obrachunki dziesięciolecia ("Tat." 1956, nr 1-2), a także artykuły związane z ochroną przyrody i gospodarką tur., m.in. Weźmy przykład stamtąd ("Tat." 1942), Nieco o schroniskach w Tatrach i o duchu hotelarstwa (tamże 1942).

Jako kompozytor Ż. jest autorem szeregu utworów, np. Kwintet fortepianowy (1943, wydany w 1966), w którym odbiły się przeżycia górskie autora, Wierchowe nuty na chór i skrzypce solo (1955), Pójdziemy w góry, w góry, przyjacielu na głos i fort. (1954, do słów Leopolda Lewina). Z jego utworów nie związanych z górami najczęściej jest wykonywana Suita hiszpańska w starym stylu na ork. symf. (1953-57).

Jako krytyk i publicysta muzyczny ogłaszał liczne recenzje i artykuły w czasopismach muzycznych i codziennych; pisywał nieraz na tematy powiązane z muzyką górską, o Karolu Szymanowskim i Mieczysławie Karłowiczu.

Był w zarządzie Związku Kompozytorów Pol. i prezesem stowarzyszenia autorów ZAIKS.

Mimo że nie był członkiem TOPR, Ż. od pierwszych lat uprawiania taternictwa brał udział w wielu wyprawach ratunkowych zarówno po polskiej jak i po słow. stronie Tatr; niejedną akcją ratunkową kierował. Był jednym z najbardziej ochotnych i ofiarnych ratowników tatrz. Wiele swoich i in. wypraw ratunkowych w Tatrach opisywał w czasopismach i w osobno wydanych książkach: Niebieski krzyż (Wa. 1946), Sygnały ze skalnych ścian (Wa. 1954), Tragedie tatrzańskie (Wa. 1956 i dalsze wyd.).

W sierpniu 1957 podczas pobytu w Alpach kierował pol. grupą w wielodniowych poszukiwaniach zaginionych alpinistów (Stanisław Groński i dwaj Jugosłowianie); w ostatnim dniu akcji ratunkowej, na pn. stokach Mont Blanc du Tacul, Ż. został porwany przez lawinę lodową: "... dziwny los człowieka, który nigdy w katastrofach górskich nie opuszczał ani żywych, ani umarłych, a gdy sam przywalony lawiną legł na dnie szczeliny lodowej - jego grób nie doczekał się ze strony towarzyszy nawet próby rekonesansu".

Pośmiertnie nadano mu członkostwo hon. Klubu Wysokogórskiego (w 1958). Został uczczony trzema tablicami pamiątkowymi: na cment. w Chamonix (w 1958), na Tatrz. Cment. Symbolicznym pod Osterwą (1959), w Warszawie na domu, w którym po wojnie mieszkał, na rogu ul. Mochnackiego i Uniwersyteckiej (1967). W Zakopanem jest Dom Pracy Twórczej ZAIKSu im. Wawrzyńca Żuławskiego.

Również pośmiertnie ukazało się zbior. wydanie jego pism tatrz. (niekompletne): Sygnały ze skalnych ścian, Tragedie tatrzańskie, Wędrowki alpejskie, Skalne lato (Wa. 1958, wyd. 2 w 1967, wyd. 3 w 1980, wyd. 4 w 1985); jest to jedna z klasycznych pozycji literatury tatrz. z dziedziny taternictwa i ratownictwa górskiego, a także jedna z najważniejszych książek w pol. piśmiennictwie alpinistycznym.

Poświęcono mu też specjalny zeszyt "Taternika" (1959, nr 4), w którym omówiono całokształt jego działalności. Przedruk tego zeszytu ukazał się w nrze 5 (lipiec 1981) "Materiałów Krajoznawczych", wydawanych przez PTTK, Oddz. Warszawa-Ochota im. Wawrzyńca Żuławskiego.

Pamięci Ż. poświęcono także kilka wierszy: Haliny Ptakowskiej-Wyżanowicz Nie bacząc..., Boženy Mrhovej Čár temných mraků nad horami... (oba z 1959, druk w "Tat." 1960, nr 3-4) oraz Leopolda Lewina Śmierć w górach (w jego książkach Słowa dla ludzi, Wa. 1961, oraz Wiersze z półwiecza, Wa. 1981), przy czym w tej drugiej książce Lewina z pamięcią Ż. wiąże się również wiersz Cmentarz pod Osterwą .

Lit. - "Tat." 1959, nr 4 (artykuły różnych osób). - "SMP" 2, 1967 (Władysław Malinowski).

---