Żuławski Jerzy

Żuławski Jerzy (14 VII 1874 Lipowiec k. Ropczyc - 9 VIII 1915 Dębica nad Wisłoką, poch. tamże na cment. wojsk.). Poeta, dramaturg, eseista, autor licznych powieści (np. Na srebrnym globie 1903), taternik, alpinista.

W czasie studiów w Szwajcarii (dr filoz. w Bernie 1897) i później uprawiał alpinizm i wszedł na szereg szczytów w Alpach. W 1910 wraz z żoną, Kazimierą z Hanickich, zamieszkał na stałe w Zakopanem.

W Tatrach uprawiał turystykę od 1895, a taternictwo od 1903. Był jednym z aktywniejszych taterników i turystów tatrz. w okresie do 1915 i jednym z najlepszych wtedy znawców Tatr.

Dokonał kilku pierwszych wejść tatern., m.in. Ciemnosmreczyńska Turnia pn.-zach. granią (w 1908, ze Stefanem Komornickim i przew. Józefem Gąsienicą-Tomkowym), zejście ku pn.-zach. z Ciężkiej Przełączki (1909, z żoną i bratem Januszem), przejście granią przez Smoczą Grań (1909, z bratem Januszem), Złomiska Turnia od pd. (1911, z Januszem Chmielowskim i S. Komornickim).

Na tematy tatern. pisywał do różnych czasopism, np. W sprawie oceny trudności w Tatrach ("Tat." 1910, nr 3). Od 1908 należał do STTT (w 1910-15 czł. zarządu) i był delegatem STTT do różnych komisji TT, np. w 1912-13 do komisji do spraw przewodnickich TT.

Był jednym z pierwszych członków TOPR i brał udział w wyprawach ratunkowych. Przez kilka lat był też wiceprezesem zarządu TOPR.

Miewał odczyty i pisywał na temat górskich niebezpieczeństw i wypadków, m.in. Nieco o wypadkach w Tatrach ("Tat." 1911, nr 2). Klimkowi Bachledzie i wyprawie po niego poświęcił wspomnienie Za zwłokami Klimka Bachledy ("Zakopane" 1910, nr 20-21), przedrukowane następnie pt. Śmierć bohatera w książkach Ż.: Miasta umarłe (Wa. 1918) i Eseje (Wa. 1960).

Uprawiał też w Tatrach narciarstwo i jako pierwszy wprowadził je do poezji pol., mianowicie wierszem Zjazd tatrzański, w wydawnictwie zbior. "Zima i narty" (Lw. 1913 14), przedruk w pracy zbior. "Narciarstwo" (Wa. 1957). Również w jego powieści Profesor Butrym (1916) jest spory fragment narciarski.W Zakopanem brał żywy udział w życiu artyst., kult. i społecznym. Wygłaszał odczyty na tematy lit. i tatrz., urządzał przedstawienia teatralne. W 1911 był kierownikiem artyst. czynnego tam teatru satyr. i kabaretu "Wesoła Buda". Od 1912 współpracował blisko z czasopismem "Zakopane" i pisywał tam na rozmaite tematy; w 1914 wszedł do jego komitetu redakcyjnego.

Wśród spuścizny literackiej Ż. ważną pozycją tatrz. jest esej Legenda Tatr ("Zakopane" 1912, nry 2-12, potem w książce Szkice literackie, Wa. 1913), omawiający twórczość tatrz. Kazimierza Tetmajera.

Pośród licznych wierszy Ż. jest wiele tatrzańskich, pisanych od 1895 i ogłaszanych najpierw po czasopismach, a potem w osobno wydanych zbiorach wierszy, zwł. w 4-tomowym wydaniu zbior. Poezje (Lw. 1908); są tam m.in. wiersze: Na Gierlachu, W szałasie, Tatry w mgłach, W noc na Morskiem Oku, Na Mięguszowieckiej Przełęczy. Pisał też wiersze o tematyce alpejskiej.

Częściowo w Zakopanem i Tatrach rozgrywa się również akcja niedokończonej trylogii powieściowej Laus feminae, której wyszły dwie części: Powrót (Wa. 1914) i Profesor Butrym (Wa. 1916).

W 1914 wstąpił Ż. do Legionów Polskich. W styczniu 1915 przybył na kilka miesięcy do Zakopanego i wsp. z Kazimierzem Tetmajerem organizował zakop. komitet Nacz. Komitetu Narodowego, po czym wrócił do Legionów i wkrótce zmarł na tyfus.

Jego trzej synowie: Marek, Juliusz i Wawrzyniec również byli taternikami.

Lit. - "Pam. TT" 35, 1916 (Mieczysław Świerz). - Jerzy Żuławski, życie i twórczość. Rzeszów 1976 (praca zbior.). - "LP-PE" 2, 1987 (Helena Karwacka).

---