Kruszyński Tadeusz Albin, także Pomian-Kruszyński (1
III 1884 Dublany k. Lwowa - 23 VII 1959 Zakopane, poch. na starym cment.), syn
zoologa »Stanisława Kruszyńskiego .
Historyk sztuki, ksiądz, dr teologii UJ 1912, od 1925 doc. na krak. ASP i UJ,
w 1954-56 prof. UJ, w 1956-57 prof. Akademii Teologicznej w Warszawie.
Kapelan Drużyn Sokolich 1912-14, działacz Pol. Czerw. Krzyża 1919, uczestnik
Powstania Górnośląskiego 1921, kapelan WP 1919-21 i 1939, w 1939-40 wraz z
profesorami UJ więziony przez Niemców w obozie koncentr. w Sachsenhausen; potem
w Krakowie podczas okupacji niem. uczetniczył w tajnym nauczaniu. Był autorem
licznych prac nauk. i pop.-nauk. z dziedziny historii sztuki (zwł. sakralnej)
oraz przewodników po Gdańsku (1914) i Wawelu (1924).
Był wielkim miłośnikiem Tatr i góralszczyzny podhalańskiej. Od młodych
lat bywał często w Zakopanem i znał
ówczesne ośrodki tamtejszego życia kult. (poczynając od "Chaty" Dembowskich), a
także życia rel.: klasztor Albertynów
na Kalatówkach . Zaraz po maturze (1903)
odbył praktykę leśną (miał zostać leśnikiem) w Tatrach u leśniczego Władysława Bieńkowskiego na Zazadniej , potem poszedł na studia teol.
(UJ). W Tatrach bywał nadal, a w Zakopanem był postacią charakterystyczną i
dobrze znaną. Zmarł wskutek najechania przez motocyklistę na drodze do Kuźnic
.
W twórczości pisarskiej K. niejako uboczną lecz ważną
pozycję zajmuje tematyka podh. i tatrz. W 1930-39 w krak. gazecie "Czas", a w
1953-55 w warsz. "Słowie Powsz.", ogłosił liczne artykuły dotyczące życia kult.
i artyst. w Zakopanem i na Podhalu
, np. Rozwój Zakopanego, życie kulturalne i
artystyczne ("Czas" 1934, nry 261-265), ale także o in. sprawach tego
regionu, recenzje wydawnictw tatrz. i podtatrz. itd.
Wydrukowano jego wspomnienia, ale tylko fragmenty: Garstka wspomnień o
Bracie Albercie w Zakopanem ("Wierchy " 1935), Garść wspomnień o
Stanisławie Witkiewiczu ("Czas" 1935, nr 266), Ze wspomnień starego
turysty ("Wierchy" 29, 1960).Ogłosił też: Nieznane rysunki zakopiańskie
Stanisława Witkiewicza (tamże 20, 1950) oraz Jan Matejko w Zakopanem
(tamże 21, 1952). Przygotowywał pracę Zabytkowość gwary podhalańskiej i w
1955 miał już zgromadzony do niej materiał gwarowy.
