Kotsis Aleksander (30 V 1836 Ludwinów k. Krakowa,
obecnie w Krakowie - 7 VIII 1877 Podgórze, teraz dzielnica Krakowa), syn
miejscowej chłopki, ojciec przybył z Lewoczy na Spiszu .
Znakomity pol. malarz (studia w krak. SSP 1850-51 i 1852-60 oraz w
wiedeńskiej akademii 1860-62). Wystawiał od 1857 (od 1869 także za granicą).
K. podróżował sporo po Europie i zwiedzał Alpy, ale znany
był jako miłośnik Tatr i góralszczyzny.
Uczestniczył w wycieczkach organizowanych przez swych profesorów z krak. SSP
Władysława Łuszczkiewicza i Aleksandra
Płonczyńskiego , a potem udawał się w góry samodzielnie lub z kolegami. W
1858 był w Zakopanem i Tatrach z Janem
Matejką, Florianem Cynkiem i Władysławem
Tarnowskim , zwiedzając wtedy Kościeliską
Dolinę i Morskie Oko . W 1860 był na
Babiej Górze z Walerym Eljaszem . W Tatrach
był znowu w 1868 (z malarzem Józefem
Szermentowskim
) i
zapewne jeszcze w in. latach. Od 1875 był ciężko chory i już nie malował.
Znaczna część twórczości K. to malarstwo portretowe, ale jest on znany przede
wszystkim jako malarz scen rodzajowych z życia ludności wiejskiej, często z
uwydatnianiem jej ówczesnej nędzy. Jednym z wybitniejszych obrazów o takiej
tematyce jest Ostatnia chudoba (1870, olej), o treści ilustrującej
stosunki na wsi podh.; do najstarszych należą: Góral w chacie (1857,
olej), Druciarz na wsi (1857, olej) i Pogrzeb górala (1859, olej, i
późniejsze wersje; na tle Tatr).
Tematyka podh. i tatrz. występuje często w obrazach
K., przeważnie olejnych, np. z Podhala
: Targ w Nowym Targu, Dzieci przed chatą w górach
(1872), Niedziela zielna w Tatrach (1868, olej, z Zakopanego),
portrety górali i sceny z chat góralskich.
Z Tatr oprócz pejzaży liczne są sceny z życia past., np. Góral przed
szałasem, Juhas na pastwisku z trzodą (1868, olej), Juhasik na turni,
Powrót juhasów z hal (1860, olej), a także kłusownik: Raubszyc, oraz
góral schodzący stromą ścieżką leśną, pt. Wnętrze lasu tatrzańskiego
(olej).
Sam krajobraz tatrz. jest również oddany na wielu obrazach olejnych, np.
Pejzaż tatrzański (przedstawiający Dolinę Małej Łąki ), Pejzaż górski z
jeziorem, Giewont (I i II), Kosista.
Jeszcze za życia K. wielkie powodzenie zdobył jego obraz olejny odbiegający
od gł. linii jego twórczości: Wycieczka w Tatry (1873); przedstawia on dwie wytworne
turystki, odpoczywające przed prymitywnym szałasem past. w Dolinie Pięciu Stawów Polskich
. Obraz ten stał się popularny dzięki wydaniu go w 1879 w
reprodukcji chromolitograficznej wielkości naturalnej (44 x 75 cm) i potem na
kolorowych pocztówkach.
Po śmierci K. ukazał się wiersz Ernesta Buławy, tj. Władysława Tarnowskiego ,
pt. Kwiatek na mogiłę malarza Kotsisa ("Ruch Lit." 1877, nr 40), ze
wzmianką o spotkaniu z nim w Tatrach (w 1858).
