Kolberg Oskar, właśc. Henryk Oskar K. (22 II 1814
Przysucha, pow. opoczyński - 3 VI 1890 Kraków).
Etnograf, pianista, kompozytor, z zawodu nauczyciel gry na fortepianie (do
1844) i księgowy (do 1861).
Na podstawie własnych rozległych badań w terenie (1839-86) oraz literatury i
in. źródeł opracował i opublikował za życia 34 tomy monumentalnego dzieła
złożonego z dwóch wydawnictw seryjnych: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia,
mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce
(1857-90, tomów 23) oraz Obrazy etnograficzne (1882-90, tomów 11), a
ponadto oddzielnie ok. 200 artykułów, przyczynków i rozpraw. Pośmiertnie z
przygotowanych przez K. rękopisów wydano jeszcze 4 tomy w latach 1891-1910.
Pozostały też po tym badaczu tzw. "teki Kolberga" (46) o rozmaitej zawartości:
od rękopisów gotowych do druku po materiały i zapiski luźne.
Cała ta spuścizna po K., rezultat jego wytężonej półwiekowej pracy, i to
często w warunkach niełatwych, stanowi nadal mimo pewnych luk podstawowe źródło
i bazę do dalszych studiów nad kulturą duchową i materialną ludu wiejskiego na
ziemiach Polski w granicach do 1772, od Wielkopolski i Śląska aż po Białoruś,
Podole i Pokucie, a więc ludu polskiego, białoruskiego i ukraińskiego.
W 1960 Rada Państwa doceniając nieprzemijającą wartość twórczości K.,
uchwaliła wydanie Dzieł wszystkich Oskara Kolberga w ramach obchodu
Tysiąclecia Państwa Polskiego, powierzając wykonanie tego zadania Polskiemu Tow.
Ludoznawczemu. Będzie to reedycja wszystkich publikacji K. i edycja jego
rękopiśmiennych materiałów łącznie z korespondencją. Całość jest planowana na 80
tomów, wyszło już od 1961 ponad 65.
Badania w Tatrach i
na Podtatrzu prowadził K. w 1843, 1857, 1861, 1862, 1863,
1864, 1865 i być może w latach nast., np. 1882. Najwięcej wiadomo o jego tatrz.
podróży w 1857, gdyż ją opisał pt. Korespondencja z Wiednia ("Ruch Muzyczny" 1857, nr 26);
był wtedy w Kościeliskiej Dolinie , na Gąsienicowej Hali , przy Pięciu Stawach Pol . i Morskim Oku . O innych jego pobytach w Tatrach
zachowały się tylko wzmianki. Wiadomo skądinąd, że był gościem we dworze Homolacsów w Kuźnicach
. O góralach pisał rzeczowo, nie popadając w zachwyt tak
częsty u późniejszych pisarzy.
Materiały K. dotyczące Tatr i Podtatrza, zgromadzone, ale nie opracowane
ostatecznie, zostały opublikowane dopiero po jego śmierci w tomach 44 i 45 jego
Dzieł wszystkich, pt. Góry i Podgórze (część I i II: 1968). Są to materiały
etnogr. zebrane w terenie nie tylko przez samego K., ale także przez in. osoby,
które je przekazywały do jego użytku, np. Józef Riedmüller (w 1857) i Zofia Urbanowska
(w 1885). Tatr i Podtatrza dotyczą też różne materiały i
wiadomości rozsiane w in. tomach Dzieł wszystkich, np. Pieśni ludu
polskiego (t. 1, 1961), Ruś Karpacka (I-II, t. 54 i 55, 1970 i 1971),
Studia, rozprawy i artykuły (t. 63, 1971, tu przedruk artykułu pt.
Łomnica i życiorysu »Józefa Konopki ),
Korespondencja Oskara Kolberga (I-III, tomy 64-66, 1965, 1966 i
1969).
K. był członkiem hon. różnych towarzystw, m.in. Tow. Tatrzańskiego (1877). W
jego rodzinnym mieście Przysucha znajduje się Muzeum Oskara Kolberga, poświęcone
jego życiu i działalności.
