Kolbenheyer Karl (28 V 1841 Bielsko - 1 II 1901
tamże). Z zawodu nauczyciel gimnaz., z zamiłowań turysta i badacz Tatr , autor niemieckiego przewodnika tatrz. o
10 wydaniach, a także map.
Był Niemcem, ale znał dobrze język pol. i był życzliwie nastawiony do
Polaków. Jako nauczyciel łaciny i greki pracował kolejno w Lewoczy (1863-68), w
Cieszynie (1868-70) i przez 28 lat w rodzinnym Bielsku.
W Tatrach był po raz pierwszy w 1861, m.in. przy Morskim Oku , i pisał o tym w
swych wspomnieniach: Meine erste Tatrareise ("Karp.Post ." 1886, nr 17) i
Beim Fisch-See (7. August 1861 und 7. August 1891) ("Zipser Bote" 1892,
nr 3 i 4); omawiał tam m.in. zmiany, jakie zaszły nad tym jeziorem w ciągu owych
30 lat.
Dużo chodził po Tatrach i często pisał o swych wycieczkach, np. Zakopane
und seine Umgebung ("MKE Évk." 2, 1875), Ein Abenteuer beim grünen See
("Karp.
Post" 1880, nr 1, wycieczka do Kaczej Doliny
), Von Höhlenhain
über den Sattel nach Javorina ("Zipser Bote " 1889, nr 5), Auf die
Javoriner Siroka (tamże 1889, nr 29).
Pisywał zresztą na różne tematy tur. (m.in. o drogach i schroniskach), o
nazwach w Tatrach, np. Adalékok a Magas-Tátra nomenklaturájához ("Tur. Lapja
" 1890, nr 6). Należał w owych latach do najlepszych znawców Tatr i jest
autorem jednego z najważniejszych przewodników tatrz. z tego okresu: Die Hohe
Tatra (Teschen 1876, wyd. 10 w 1898). Przewodnik ten odegrał dużą rolę w
popularyzacji turystyki tatrz. Ukazał się również po węg.: A Magas Tátra
(Teschen 1882, współautor Pál Kovács).
K. był też autorem map Tatr w różnej skali, które dołączał do kolejnych wydań
swego przewodnika lub publikował osobno; opierały się one na austr. mapach
wojsk., ale zawsze w stosunku do swych pierwowzorów były poprawione i
uzupełnione. Najważniejsze to Karte der Hohen Tatra mit den nächsten Voralpen
1:100 000 (Késmárk 1876 i Breslau 1891) oraz Die Hohe Tatra mit der
nächsten Umgebung 1:133 333 (Teschen 1884, 1891, 1898). Opracowując te mapy w okresie
polsko-węgierskiego sporu granicznego o Morskie Oko, K. we wcześniejszych
wydaniach tych map kreślił granicę wg pretensji węg. przez środek Morskiego Oka,
ale potem, przekonawszy się o słuszności postulatów pol., kreślił granicę
poprawnie: z Rysów ku pn., Granią Żabiego.
K. zajmował się w Tatrach i na Podtatrzu
co najmniej od 1872 również barometrycznymi i trygonometrycznymi
pomiarami wysokości, obserwacjami meteor., pomiarami temperatury źródeł, stawów
i jaskiń, obserwacjami bot. itd. W latach 1872-75 jego badania wspierała krak.
Komisja Fizjograficzna Akademii Umiejętności, K. był wieloletnim członkiem tej
komisji (od 1874 lub wcześniej) i wiele swych nauk. prac ogłaszał w tłumaczeniu
pol. w "Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej" (w 1874-82), ale także w
publikacjach niem. i węg. (w 1873-94).
Pomiary wysokości w Tatrach w II poł. XIX w. były wciąż
ważną sprawą, gdyż dostępne mapy wojsk. podawały zbyt mało tych pomiarów i
nieraz błędnie (» wysokości
). K. przez szereg lat prowadził takie pomiary, wykorzystał ich wyniki
na swych mapach i w przewodnikach, a ponadto ogłaszał je w wielu osobnych
pracach, które nieraz zawierają też inne ciekawe dane o Tatrach, np.
Wycieczka w Tatry w sierpniu 1872 roku ("Spraw. Komis. Fizjogr." 8, 1874,
a wcześniej po niem. w "Peterm. Geogr. Mitt." 1873), Pomiary barometryczne w
Tatrach wykonane w latach 1876-1880 ("Spraw. Komis. Fizjogr." 16, 1882),
Die Tatraspitze und ihre Umgebung ("Jahrb. UKV" 13, 1886). Obserwacje
meteor. w Tatrach i na Podtatrzu prowadził K. osobiście i od 1873 starał się
zorganizować sieć stacji meteor. na tym obszarze. Obserwacje własne i innych
opracowywał i często publikował, np. Zur Klimatologie der Hohen Tátra
("Karp. Post" 1880, nr 11 i "Zipser Bote" 1882, nr 21), Meteorologische
Beobachtungen in Javorina ("Jahrb. UKV" 10, 1883; 11, 1884; 12, 1885),
Die klimatischen Verhältnisse der Zentral-Karpathen und ihrer Umgebung
("Jahrb. UKV" 17, 1890), Die Temperatur-Verhältnisse von Zakopane
("Meteor. Zs." 1890, nr 9), Klima von Arvaváralya (tamże 1892),
Über den Luftdruck und die Temperatur von Kesmark
("Jahrb. UKV" 19, 1892). O temperaturze źródeł i stawów tatrz. ogłosił m.in.:
Über Quellen- und Seen-Temperaturen in der Hohen
Tátra ("Jahrb. UKV" 7, 1880; 9, 1882). Pisał też o pomiarach stawów tatrz.,
np. Ueber die Abnahme der Tiefe und Grösse der Tátra-Seen ("Zipser Bote"
1894, nr 12), lub bardziej ogólnie, np. Zu den Meeraugen im galizischen
Tátragebirge (w książce F. Umlaufta Die Österreichisch-Ungarische
Monarchie, wyd. 2, Wien 1883). Pomiary temperatury prowadził także K. w
różnych jaskiniach tatrz. i podaje wyniki w niektórych swych pracach z in.
dziedzin, albo osobno, np. Zur Kenntniss der Bélaer Tropfsteinhöhle
("Zipser Bote" 1883, nr 36). Był też m.in. w Mokrej Dziurze i Suchej Dziurze w Jaworowej Dolinie
. Na swych wycieczkach tatrz. zajmował się K. również
obserwacjami bot., m.in. nad zasięgami wysokościowymi drzew i krzewów; wyniki
tych obserwacji są rozproszone w jego pracach z in. dziedzin i w jego
przewodniku (w rozdziale Klima ), a osobno chyba tylko w pracy o kosodrzewinie
: Zusammenstellung der gemessenen Knieholzgrenzen ("Jahrb.
UKV" 1, 1874). Opublikował też notatkę o krokusach
koło Lewoczy ("Oest. Bot.
Zs." 27, 1877). Więcej zajmował się botaniką koło swego rodzinnego Bielska.
Ponadto pisywał K. na in. tematy związane z Tatrami, np. o dziejach badań
nauk.: Zur Geschichte der Tatraforschungen ("Jahrb. UKV" 1, 1874),
publikował recenzje, korespondencje (także z Zakopanego) itd.
Był on postacią b. aktywną i zasłużoną w dziejach turystyki i badań nauk. w
Tatrach. Wprawdzie niektórzy Niemcy zarzucali mu czasem polonizację i
madziaryzację nazw tatrz., a Węgrzy - germanizację tychże nazw, jednak kierował
się on zawsze obiektywnym rozeznaniem sytuacji i potrzebami użytkowników swych
map i in. prac. Ogólnie był więc szanowany przez wszystkich: Niemców, Węgrów i
Polaków. Był też postacią dobrze znaną w Zakopanem, do którego przyjeżdżał przez
wiele lat, nawet wtedy, gdy był już na wpół ociemniały.
Poza swymi zainteresowaniami tatrz. był on równocześnie działaczem tur. w
Beskidach Śląskich (w Beskidenverein), autorem przewodnika po tych górach i in.
prac.
