Janoška Miloš, pseud. Radúz Magurin (28 I 1884
Jasieniowa, Orawa - 28 XII 1963 Mikułasz Lipt., poch. w jego dzielnicy
Wierzbica=Vrbica). Słow. nauczyciel (1907-18 w Szczyrbie), od 1918 inspektor
szkolny w Mikułaszu Lipt., jeden z pionierów turystyki i taternictwa słow.,
autor pierwszych słow. przewodników tur. po Tatrach i Tatrach Niżnich.
Turystykę górską uprawiał przez przeszło 70 lat: mając
pięć i pół roku wszedł samodzielnie na Wielki Chocz w 1889, a mając ponad 78 lat
dokonał wejścia w 1962 na Sławkowski Szczyt
. Mając lat 15 był w 1899 jednym z założycieli i przez trzy lata
przewodniczącym nieformalnego uczniowskiego stowarzyszenia MMM (» Mikuláška mladšia mládež
) o celach krajozn. i turystycznych.
Następnie przez wiele lat stale propagował wśród
Słowaków turystykę, osobiście prowadził wycieczki (także gromadne), m.in. w Tatry , i działał w tym kierunku
organizacyjnie. W 1919 był jednym z założycieli i został sekr. pierwszego
(formalnie) słow. towarzystwa tur. » Tatranský
spolok turistický, a
od 1921 (po reorganizacji) był prezesem oddziału KČST w Mikułaszu Lipt. Uprawiał
też taternictwo; do czołowych taterników swej epoki nie należał, ale przeszedł
parę nowych dróg czy wariantów i przyczynił się do spopularyzowania taternictwa
wśród Słowaków.
Wybitne znaczenie w rozwoju turystyki i taternictwa
słow. miała działalność pisarska i edytorska J., zrazu częściowo pod pseud.
Radúz Magurin. Pierwszą jego publikacją z tego zakresu, tatrzańską, był opis Młynickiej Doliny
z otoczeniem:
Dolina Mlynica ("Čas. Muz. Slov. Spol." 1910, nr 2). Następnie wydał
pierwszy słow. przewodnik po Tatrach: Sprievodca po Tatrách (Lipt. Sv.
Mik. 1911) oraz zwięzły czes. przewodnik Vysoké Tatry; krátký popis Tater a informace pro turisty i Slovnícek k mapě
Tater (nazwy słow., czes., pol., węg. i niem.), te ostatnie dwie pozycje w
zbior. książce Slovenská čítanka (Pr.1911) i przedruk w: Ilustrovaný
průvodce po Slovensku (Pr.1911). Potem ukazał się jego artykuł wspomnieniowy
Na Kriváni ("Dennica" 1912, nr 9).Jego nast. przewodniki tatrz. lub
częściowo tatrz. to Sprievodca po Vysokých Tatrách (Lipt. Sv. Mik. 1923),
Krásy Liptova (tamże 1947 i wsp. z Z. Hochmuthem wyd. 2: Br.1957),
Liptovský Mikuláš a okolie (Br.1952); ponadto przewodnik po Tatrach
Niżnich: Nízke Tatry (Liptovská čast) (wsp. z Z. Hochmuthem trzy wyd.:
Br.1952, 1954) i inne.
W 1921 był współzałożycielem czasopisma »"Krásy Slovenska ", w 1921-32 jego
współredaktorem lub redaktorem, a w 1921-26 także jego współwydawcą. W 1921-61
ogłosił głównie w tym czasopiśmie, ale także w innych, liczne artykuły na tematy
tatrz. i in. (taternictwo, turystyka, krajoznawstwo, narciarstwo, speleologia
itd.).
Trzeba też podkreślić, że swoimi przewodnikami przyczynił się w dużym stopniu
do ustalenia słow. nazewnictwa w Tatrach. Był również autorem podręczników
szkolnych, m.in. Základné vedomosti zemepisné a zemepis župy Podtatranskej
(XIX) pre ludové školy (Prešov 1924). Uczestniczył w badaniach speleol. w
Demianowskiej Dolinie.J. w 1937 został pierwszym czł. hon. JAMESu, a potem hon.
prezesem KSTL. W 1968 na budynku szkoły w Szczyrbie odsłonięto tablicę
upamiętniającą fakt, że J. napisał tam pierwszy słow. przewodnik po Tatrach.
