Spadaj!

– Pewne rzeczy się w sporcie nie zmieniają – mówi Marek Pach. – Jak jesteś dobry, to cię noszą na rękach, a kiedy sukcesy się kończą, mówią ci: „Spadaj!”. Tak jest w każdym systemie i w każdej dyscyplinie. Także w skokach narciarskich. Póki skaczesz i możesz zdobywać jakieś punkty, wszystko w porządku. Przestałeś skakać, radź sobie sam. Choć może nie do końca. Kiedy jest już całkiem kiepsko, zazwyczaj znajdzie się jakaś dobra dusza. Tak jak w przypadku Adama Krzysztofiaka i Stanisława Bobaka.

– Bobak, choć materialnie nie powodziło mu się aż tak źle, jak Krzysztofiakowi, to i jemu życie cięgów nie szczędziło – zauważa Szatkowski. – Na przełomie lat 70. i 80. należał do najlepszych skoczków na świecie, stawał na podium w konkursach Turnieju Czterech Skoczni i Pucharu Świata. Na Olimpiadzie w Lake Placid zajął dziesiąte miejsce. Osiem razy był mistrzem Polski. Jak na takie osiągnięcia, interesu na skokach nie zrobił. Skarżył się, że po Olimpiadzie były jakieś nagrody, ale on nie zobaczył z tego ani centa.

Majątku więc Bobak na sporcie nie zrobił, nabawił się za to ciężkiego urazu kręgosłupa. Ciężary, które dźwigał na treningach, uczyniły z niego niemal kalekę. W tamtych czasach kładziono szczególny nacisk na przygotowanie siłowe. Bobak robił przysiady z ważącą ponad 200 kilo sztangą na ramionach. Na jednym treningu przerzucał 9 ton. Wreszcie organizm powiedział: dość. Bóle kręgosłupa były tak silne, że już nie dało się skakać. Zresztą, lekarze postawili sprawę jasno: o dalszej karierze skoczka trzeba zapomnieć. Sezon 1980/1981 był dla Bobaka ostatni. Niemal prosto ze skoczni trafił na rentę.

– Jak każdy inwalida, ledwo wiązał koniec z końcem – wspomina Szatkowski.

Lata spędzone na skoczniach wspominał dobrze, chociaż z przekąsem twierdził, że niektórzy działacze to „szakale”. W swoim domu w rodzinnym Zębie, gdzie do dziś mieszka z żoną i trójką dzieci, wynajmował letnikom pokoje. Nawet w chwilach, gdy żyło mu się gorzej, potrafił dawać sobie radę. Życie jednak szykowało dla byłego skoczka kolejną dramatyczną niespodziankę. We Francji, gdzie wyjechał, żeby trochę dorobić, znów ciężko zachorował, tym razem na żołądek. Skręt kiszek o mało nie zakończył się śmiercią. Przeszedł ciężką operację, po której skrajnie wycieńczony wrócił do Polski.

– Odwiedziłem go w szpitalu, wyglądał tragicznie – opowiada Szatkowski. – Nie mógł jeść, przy życiu podtrzymywały go tylko kroplówki.

Było to w roku 2005. Szatkowski z Królem Łęgowskim po raz pierwszy zorganizowali wtedy zbiórkę na ratowanie byłego mistrza. TZN w osobie Lecha Nadarkiewicza załatwił pobyt w warszawskim szpitalu, lepiej przygotowanym do leczenia takich przypadków. Jednak już wtedy odzywały się liczne głosy, także na internetowych forach poświęconych narciarstwu, że byłym mistrzom powinna przysługiwać nie jałmużna od czasu do czasu, ale systemowa opieka.

– Mogę się nie zgadzać z takimi mechanizmami, jakie są, ale nic na nie poradzić nie mogę. Co zrobię, jak w Polsce rządzący uważają sport za piąte koło u wozu, a sportowców za darmozjadów – oburza się Marek Pach.

Szatkowski wskazuje, jak to się robi gdzie indziej:

– Na przykład w Norwegii narciarz, który kończy karierę, ma kilka możliwości. Albo zostaje przy sporcie jako trener, albo, jeśli go to nie interesuje, zakłada własny sklep sportowy, wreszcie, jeśli jest niezbyt zaradny, robią go serwismenem albo dają pracę przy obsłudze obiektów. Większość byłych mistrzów ma się znakomicie. No, ale pamiętajmy, że Norwegia to jeden z najbogatszych krajów.

Jak to wygląda w Polsce, wiedzą najlepiej w rodzinie Bobaków. Trzeci zawodnik łącznej klasyfikacji Pucharu Świata z roku 1980 ma dziś 420 złotych renty i to po niedawnej podwyżce, bo wcześniej dostawał 315 zł. A choroba kosztuje. Znów musiał jechać do kliniki do Warszawy. W domu w Zębie została żona dawnego mistrza Stanisława Bobakowa.

– Niby następna operacja przewidziana jest na piątek, ale to nic pewnego – mówi. – Lekarze chyba sami do końca nie wiedzą, co zobaczą, jak brzuch otworzą. Jemu jest już wszystko jedno, niech będzie już tak, albo tak. Cierpi okropnie, a my wszyscy razem z nim. Ostatnio znów nie mógł nic jeść, bo go strasznie bolało. Dobrze, że się nauczył sam sobie dawać kroplówki. Ale jak kroplówki, to znowu co chwila zakażenie i szpital. Musi jeździć pociągiem, bo przecież ja go nie zawiozę. Mam starego malucha, ale bez zimowych opon. Każda taka wyprawa to w sytuacji Bobaków poważny wysiłek finansowy. Ich losem nie zainteresowała się do tej pory żadna ze sportowych instytucji.

– Pomagają nam różni dobrzy ludzie, ale jak długo można pomagać? – pyta retorycznie Stanisława Bobakowa. – Były pisma do PZN, do gminy, do ministra sportu, ale skutku żadnego. Ostatnio mąż stara się o rentę sportową, tak mu poradził senator Kogut z Nowego Sącza. Nie wiem, czy coś z tego wyjdzie, bo pytają, gdzie pracował. No, skakał, na skoczni pracował. Szesnaście lat, ale tylko pięć był zarejestrowany na etacie. Miał 25 lat, jak skończył karierę, a przecież nie z własnej winy, tylko lekarze kazali. Ale czy to warto pisać? – wzdycha żona byłego sportowca. – Tyle już różni pisali i nic to nie dało.

Cena superswobody

Zdzisław Hryniewiecki, kiedy był już inwalidą na wózku, został zapytany, jak pokierowałby swoim życiem, gdyby mógł cofnąć czas. Odpowiedział bez wahania: „Skakałbym na nartach”. Mentalność skoczka narciarskiego trudno zrozumieć normalnemu człowiekowi, który nieuchronnie musi zadać sobie pytanie: „Po cholerę oni to robią?”.

– Żeby spróbować zrozumieć, co czuje skoczek narciarski przed skokiem, trzeba przynajmniej raz stanąć na rozbiegu skoczni i popatrzeć w dół. I wyobrazić sobie, że trzeba się w tę otchłań rzucić – radzi profesor Zdzisław Ryn z Katedry Psychiatrii Collegium Medicum UJ.

„W locie czuje się superswobodę”, „W powietrzu chciałoby się krzyczeć”, „Lot na nartach to nieopisana szczęśliwość” – zwierzali się skoczkowie w trakcie badań psychologicznych prowadzonych ongiś pod kierownictwem profesora Ryna w krakowskiej AWF. Jednak druga strona tego medalu to lęk. Trudno się nie bać. Niektórzy ze skoczków podczas badań twierdzili, że nie czują strachu. Ciekawe były jednak opisy ich snów. Jeden z nich opowiadał: „Śnię czasem, że lot w powietrzu się urywa i spadam bezładnie na zeskok. Lecę w powietrzu, nagle uderza mnie wiatr i przewraca na plecy, spadam na głowę. To jest śmiertelny sen. Sny o skokach przeplatają się ze snami o umieraniu mojej matki, to znów, że swoją duszę diabłu sprzedaję”.

Widać więc, że nawet ci, którym się wydaje, że się nie boją, jedynie kryją swój lęk głęboko w sobie. Być może u niektórych z nich ujawnia się on dopiero dużo później. W konfrontacji ze zwyczajnym życiem.

Cytaty pochodzą z pracy „Skoczkowie narciarscy. Studium psychologiczne”; Autorzy: Zdzisław Ryn, Józef Krzysztof Gierowski, Maria Ciesielska, Anna Lipowska, Ewa Ryn; Wyd. AWF Warszawa 1990 rok.

Więcej informacji można znaleźć w książce Wojciecha Szatkowskiego „Od Marusarza do Małysza”