E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

swastyka

 
  Kategoria: 
Nie okreslony 

  opis  
  forum (0)  

swastyka. Ornament lub symbol, który w swej typowej postaci ma kształt krzyża o równych ramionach, zgiętych na końcach pod kątem prostym (górne ramię albo w prawo, albo w lewo). S. o b. rozmaitych kształtach znajduje się na najstarszych zabytkach Indii, Iranu itd.

W sanskryckim słowo svastika pochodzi od svasti = pomyślność, dobrobyt, a znak był symbolem dawnego kultu rel., także słońca lub ognia, albo życzeniem pomyślności. Był też podobno starosłowiańskim symbolem ognia i ciepła. Jedna z odmian s. w latach międzywoj. stała się godłem hitlerowskiej organizacji politycznej.W Polsce s. jako znak symboliczny czy motyw zdobniczy pojawiała się podobno od dawna i w różnych okolicach ziem polskich. Nie wydaje się jednak, aby od s. pochodziły krzyżyki różnego rodzaju jako elementy ornamentacyjne, a czasem może jako znaki symboliczne, często napotykane w zdobnictwie podhalańskim. Pojawiają się one w miejscach dobrze widocznych na budynkach, sprzętach, narzędziach, ubiorze itd., także wytłaczane na maśle.

Ponadto jako znak niewątpliwie symboliczny (magiczny?) krzyżyk pojawia się od dawna na Podhalu jako tzw. krzyżyk niespodziany, w nie rzucających się w oczy miejscach danego przedmiotu (od spodu, od tyłu), np. na rysiach i spodkach domów, na krokwiach, na narzędziach i sprzętach, także u pasterzy na halach tatrz., np. na czerpakach i pucierach. Wg starych górali krzyżyk niespodziany (zwykle w postaci prostych lub bardziej ozdobnych nacięć w drewnie), umieszczony w niepokaźnym miejscu, chroni od złego budynek lub sprzęt i jego właściciela.

Najstarsze znane z Podhala krzyżyki niespodziane (z XIX w.), mające zwykły kształt krzyżyków (a nie s.) mogą się wywodzić po prostu z symboliki chrześcijańskiej. Władysław Matlakowski pisał (Budownictwo ludowe na Podhalu, 1892): "Czy to jest oznaka chrześcijańskiego krzyża, czy wywodzi się od swastyki, nie śmiem tego rozstrzygać", a przed swą śmiercią w 1895 dodał: " Stanisław Witkiewicz upatruje ...starożytniejszy rodowód, bo wyprowadza ten krzyżyk od swastyki" (Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu, 1901).

Na przełomie XIX i XX w. na ziemiach pol. pod zaborami rozwinęło się duże zainteresowanie filozofią hinduską i jej symboliką, m.in. swastyką. Tworzono różne teorie historiozoficzne (doprowadzane nieraz do absurdu) i hinduski mit swastyki połączono bezkrytycznie z realiami pol.; np. Tadeusz Miciński w swej wizyjno-symbolicznej powieści Nietota, księga tajemna Tatr (1908) z hipotezy Witkiewicza uczynił pewnik: krzyżyk niespodziany to swastyka.

Już wcześniej inni szerzyli nieomal kult s., m.in. Stanisław Eljasz-Radzikowski, który od 1899 ozdabiał swe publikacje swastyką (zarówno prawoskrętną, jak i lewoskrętną), a wkrótce potem Mieczysław Karłowicz w czasie swych wycieczek malował małe s. na skałach tatrz. Dlatego wyryto ten znak na jego pomniku w Tatrach.Swastykę zaczęto w ówczesnej literaturze coraz bardziej łączyć z góralszczyzną podhalańską. Ok. 1922 s. stała się oficjalną odznaką pułków podhalańskich gen. Andrzeja Galicy; w latach międzywoj. znalazła się też s. na pieczęci ZG PTT i jako ornament na balustradzie schodów w Murowańcu na Gąsienicowej Hali. Nieco wcześniej sam Witkiewicz dał wyryć s. nad wejściem do budynku Muzeum Tatrz., czym w czasie II wojny świat. radowali się Niemcy. S. "podhalańska" nie ma jednak nic wspólnego z hitlerowską, poza b. odległym i sztucznym rodowodem z dalekich Indii.W 1941 wielką drewnianą s. hitlerowską umocowali Niemcy na pn.-wsch. ścianie Mnicha w Tatrach, ale pol. taternicy już w nast. roku spowodowali, że ów symbol runął ze ściany i zdruzgotał się na piargach.S. i krzyżyk niespodziany to w rzeczywistości dwa zupełnie odmienne znaki, o in. kształcie i in. rodowodzie, sztucznie i niesłusznie połączone przez historiozofów i literatów Młodej Polski.Zob. też sztuka ludowa.

Lit. -Władysław Matlakowski jw., ponadto: Michał Żmigrodzki: Historja swastyki. "Wisła" 5, 1891 i odb. - Cz. =Czesław Łapiński : Swastyka na Mnichu. "Tat." 29, 1947, nr 1. - Barbara Bazińska: Wierzenia i praktyki magiczne pasterzy w Tatrach Polskich. W: "Past. Tatr Pol. i Podh." 7, 1967. - Jan Reychman: Peleryna, ciupaga i znak tajemny. Wyd. 2: Kr. 1976 (s. 80-81, 86-91, 144-145 i in.).





KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024