Stolarczyk Józef

Stolarczyk Józef (12 II 1816 Wysoka k. Jordanowa - 6 VII 1893 Zakopane, poch. na starym cment.). Ksiądz, pierwszy proboszcz zakop. (1848-93), taternik, podobnie jak Chałubiński i Sabała stanowi jedną z "legendowych postaci zakopiańskich".

Był pochodzenia chłopskiego, w Podolińcu na Spiszu ukończył gimnazjum Pijarów. W 1842 wyświęcony w Tarnowie na kapłana, był potem aplikantem w Makowie (1842-43), katechetą w Nowym Targu (do marca 1847) i wikarym w Tarnowie (IV-XII 1847). Już 29 XI 1847 został instytuowany, a 6 I 1848 instalowany jako pierwszy proboszcz w Zakopanem i był nim 45 lat aż do śmierci.

S. przyczynił się wybitnie do podniesienia stanu moralności i oświaty wśród górali zakop., u których cieszył się dużym poważaniem. Dla gości przyjeżdżających coraz liczniej do Zakopanego stał się informatorem, doradcą i autorytetem w sprawach góralszczyzny i Tatr. W jego plebanii mieszkał Jan Matejko, Henryk Sienkiewicz (w 1886) i in., przyjaźnił się z wieloma wybitnymi osobami bywającymi w Zakopanem, m.in. z Tytusem Chałubińskim.

Z piszących o Zakopanem w II poł. XIX w. wielu autorów poświęca dużo miejsca działalności społ., kult. i tatern. księdza S., np. Maria Steczkowska, Kazimierz Tetmajer, Stanisław Witkiewicz, Ferdynand Hoesick.

Zaraz po przybyciu do Zakopanego S. zaczął chodzić po Tatrach i stał się wkrótce jednym z czołowych taterników owych czasów. Chodził prawie zawsze z góralskimi przewodnikami (Jędrzej Wala starszy, Szymon Tatar starszy, Wojciech Gąsienica-Kościelny, Wojciech Ślimak, Wojciech Roj i in.), uczestniczył w wyprawach tatrz. Homolacsów, a potem Tytusa Chałubińskiego.

Już w 1849 był na niższym wierzchołku Świnicy (wyższy był wtedy jeszcze niezdobyty), ok. 1850 był na Łomnicy, w 1854 próbował bezskutecznie wejść na Lodowy Szczyt (od Lodowej Przełęczy), a w 1861 uczestniczył w I tur. przejściu Mięguszowieckiej Przełęczy, w 1867 dokonał I wejścia na Baranie Rogi i był na Lodowym Szczycie, a w 1874 na Gierlachu (VIII wejście). Ponadto był na wielu in. szczytach Tatr Wys., Biel. i Zachodnich. Swoimi licznymi wycieczkami, na których mu zwykle towarzyszyło po kilku górali, przyczynił się do wykształcenia wśród Zakopian grupy dobrych przewodników.

Ogłosił b. interesujące wspomnienie Wycieczka na szczyt Gerlachu ("Czas" 1875, nry 235-237, przedruk w "Pam. TT" 1, 1876).Spisywał kronikę swej parafii, wydaną potem drukiem: Kronika Parafii Zakopiańskiej (1848-1890) ("Rocz. Podh." 1914-21); zawiera ona cenne wiadomości z dziejów Zakopanego, a także sporo ciekawych danych z Tatr. Wyjątki z tej kroniki były wiele razy drukowane, a cała została też wydana osobno (1915, 1984 i 1986).

W druku ukazały się też dwie przemowy S.: przy poświęceniu Dworu Tatrzańskiego TT w Zakopanem ("Pam. TT" 8, 1883) i przy poświęceniu zakop. Szkoły Snycerstwa (tamże 9, 1884).

W 1883 S. został mianowany członkiem hon. TT. W Tatrach uczczono go nazwą Przełęcz Stolarczyka. W Zakopanem przez wiele lat służyło turystom schronisko zwane Domem Turystycznym im. ks. Józefa Stolarczyka, a od 1985 jest w Zakopanem ulica ks. Józefa Stolarczyka.

Lit. - Ferdynand Hoesick: Legendowe postacie zakopiańskie. Wa. 1922 i 1959. - Władysław Krygowski: Ksiądz Stolarczyk, apostoł Zakopanego. "Tyg. Powsz." 1948, nr 7. - Włodzimierz Wnuk: Moje Podhale. Wa. 1968 i 1978.

---