|
|
 |
| |
Przeglądasz dział: Terminologia
ilość pozycji w dziale: 171 |
Zmień dział na:
|
|
|
| Podhale |
| |
Kraina leżąca pod Tatrami po ich pn. stronie, w
górnym dorzeczu Dunajca. Granice P. bywają b. rozmaicie podawane. Niektórzy
autorzy rozciągali je aż po Nowy Sącz i na pn. aż na Pogórze Karpackie, co jest
niesłuszne. W b. dawnej literaturze Podhalem nazywano też całe » Podtatrze, co niedługo się utrzymało.
P. obejmuje całe górne dorzecze Dunajca od Czorsztyna w górę z wyjątkiem pol.
części Zamagurza Spiskiego, tj. terenów...
|
|
| Podhale, Niżnie |
| |
Pn. część Podhala, na pn. od Skalnego Podhala, zwł. obszar leżący nad
dolnym biegiem rzeki Czarny Dunajec i nad
Dunajcem.
|
|
| Podhale, Skalne |
| |
Pd. część Podhala. S.P. obejmuje miejscowości
położone najbliżej Tatr. Pn. granica Skalnego Podhala nie jest ustalona. Należą
do niego bezsprzecznie Brzegi, Bukowina Tatrz., Małe Ciche, Murzasichle, Poronin, Zakopane, Kościelisko i Witów. Co do dalszych wsi zdania są
podzielone; np. jeszcze Szaflary są zaliczane przez
niektórych do S.P.
Nazwa Skalne Podhale została rozpowszechniona przez Kazimierza Tetmajera,
zwł. przez jego...
|
|
| Podtatrze |
| |
Obszar leżący u podnóża Tatr i otaczający je wokoło;
zasięg jego jest rozmaicie oznaczany przez różnych autorów. W najszerszym
pojęciu Podtatrze to zespół czterech krain: Podhale, Spisz, Liptów, Orawa, ale
jest to nadmierne rozszerzanie i takie Podtatrze obejmowałoby stoki sąsiednich
pasm górskich (np. Beskidu Wysokiego, Gorców, Tatr Niżnich, Małej i Wielkiej
Fatry) i nawet całe pasma górskie jak Choczańskie Wierchy czy Magura
Orawska....
|
|
| potok |
| |
Podhalanie używają tego słowa nie tylko w jego
powszechnie przyjętym znaczeniu (tj. strumień), ale też aby określić dolinę lub jar potoku. Wtedy np. mówi się, że
jakieś osiedle leży "w potoku", tzn. w dolinie potoku. Występuje to też w
nazwach miejscowych, gdzie np. Chyców Potok lub Gąsieniców Potok oznaczają nie
tylko sam strumień, ale jego dolinę i nawet osiedle lub polanę.
|
|
| przełęcz |
| |
Wybitne, zwykle najgłębsze obniżenie grzbietu górskiego
między dwoma sąsiadującymi szczytami lub turniami. Przełęcze często umożliwiają
najłatwiejsze przejście z jednej doliny do drugiej, jednakże bywają
przełęcze b. trudno dostępne i łatwiej jest czasem przejść przez sąsiadujący z
przełęczą szczyt niż przez nią samą.
|
|
| redyk |
| |
W gwarze podh.: wypędzanie stad (kierdli) owiec z początkiem lata na hale górskie (redyk wiosenny) lub też spędzanie owiec z końcem
lata (zwykle pod koniec września) z powrotem z hal do wsi (redyk jesienny lub
redyk powrotny). Słowo redyk
występowało też na Orawie Polskiej i na Spiszu Polskim. Jest to jeden z typowych
wyrazów karpackiej kultury past. i ma pochodzić z rumuńskiego.
|
|
| redykać się |
| |
W gwarze podh.: iść z owcami ze wsi na halę lub wracać z owcami z hali do
wsi.
|
|
| redykałka |
| |
W gwarze podh.: mały serek owczy, mniejszy od oszczypka o różnych kształtach (np.
kaczki, jelenia, owcy, parzenicy), rozdawany znajomym przez bacę jako upominek
podczas jesiennego redyku. Może to też być ukrajany kawałek większego sera (np.
oszczypka) lub cały oszczypek ofiarowany przez bacę w podobnych
okolicznościach.
|
|
| regiel |
| |
Wyniosłe wzgórze, zasadniczo lesiste, wznoszące się
u pn. podnóża wyższych, skalistych szczytów Tatr. Koło Zakopanego reglami są np.: Nosal, Krokiew, Łysanki. Słowo to występuje też w nazwach geogr.:
Hruby Regiel, Mały Regiel itp. Nazwa regiel (lub piętro reglowe) oznacza
też jedno z » pięter roślinności.
Słowo regiel pochodzi z gwary podh. i
zapewne wywodzi się z niem. Riegel, które zresztą w dawniejszej literaturze niem....
|
|
| relikt |
| |
Gatunek rośliny
lub zwierzęcia z dawniejszych epok historii
ziemi, przeżytek, który przystosował się do zmienionych warunków siedliskowych,
rozmnażał się dalej i przetrwał po dzień dzisiejszy. W Tatrach najwięcej jest
reliktów z epoki lodowej czyli plejstocenu, z różnych jego okresów,
poprzedzających obecne czasy.
Z roślin takimi r. polodowcowymi są np.: tzw. reliktowa sosna (Pinus
silvestris), wierzba żyłkowana (Salix...
|
|
| rolnictwo |
| |
Po pn. stronie Tatr w zasadzie powinny ustać uprawy
rolne od wysokości ok. 700 m n.p.m., na tej wysokości zwykle już nieopłacalne.
Mimo to jednak po pol. stronie Tatr, zwł. przed II wojną świat. coraz częściej
wkraczano z pługiem i siewem lub sadzeniem w głąb gór. Np. na Wyżniej Miętusiej Kirze, na Siwej Polanie, na Rusinowej Polanie coraz większe kawałki ziemi
obracano na użytek rolny. W Gubałowskim
Pasmie na Palenicy uprawa orna sięgała...
|
|
| roślinność |
| |
Wzniesienie nad poziom morza i związane z tym zmiany
klimatu, różnorodność gleb, krótkość okresu
wegetacji, kąt padania promieni słonecznych (wystawa, ekspozycja) wpłynęły na kształtowanie się
różnych zbiorowisk roślinnych, tworzących w sposób charakterystyczny, zależnie
od wysokości n.p.m., szczególny układ pionowy, zwany » piętrami roślinności (dawniej
krainami roślinności).
W skład roślinności tatrz. wchodzi wiele...
|
|
| rówień |
| |
rówień, równia lub równica. W gwarze podh.:
stosunkowo płaskie i duże miejsce, zwykle na dnie doliny, ale także na zboczu i wtedy miewa charakter tarasu; rówień jest najczęściej bezleśna. Polana może być nazwana równią, ale nie każda
rówień jest polaną. Zdrobniała forma od równi: rówienka. Wszystkie powyższe
formy występują w nazwach tatrz., np. Rówień za
Wodą, Królowa Rówień, Jarząbcze Rówienki.
|
|
| rynna |
| |
Korytowate zagłębienie w zboczu lub ścianie górskiej, węższe i płytsze
od żlebu, biegnące w kierunku spadku wody.
Może być trawiasta, piarżysta, skalista, a
w zimie śnieżna lub lodowa. Zdrobn.: rynienka.
|
|
| rzeźba peryglacjalna |
| |
Formy morfologiczne terenu, utworzone przez procesy
mrozowe i denudacyjne w strefie przyległej do zlodowacenia, ale nie
zlodowaconej, np. na przedpolu lodowców, na
grzbietach i stokach ponad lodowcem, w warunkach zimnego klimatu i głęboko
zamarzniętej gleby (wieczna zmarzlina, marzłoć). Tworzą się wtedy nieckowate
zagłębienia, rodzaj wyspowych pagórków i in. Procesy peryglacjalne
przemodelowywały np. dolinki reglowe w Tatrach. Zob. też gleby...
|
|
| sala jaskiniowa |
| |
sala jaskiniowa lub po prostu sala. Termin jask. (w Tatrach mniej właściwy)
oznaczający to samo co » komora
jaskiniowa.
|
|
| schroniska |
| |
W turystyce schronisko oznacza budynek przeznaczony
do nocowania turystów i wydawania im posiłków. Dawniej istniały też w Tatrach
schroniska nie zagospodarowane, czyli schrony, np. na Krzyżnem, na Pysznej Hali, na Przełęczy pod Kondracką Kopą, u wylotu Starorobociańskiej Doliny, w Koprowej Dolinie. Były one bez stałego dozoru,
turyści mogli w nich nocować w dość prymitywnych warunkach, a pożywienie musieli
przynosić z sobą. Obecnie nie...
|
|
| sery |
| |
W szałaśnictwie karp. (m.in. w Tatrach) wyrabia się
ser ze świeżego mleka owczego zwarzonego (sklaganego) przez podpuszczkę (z żołądka
cielęcia karmionego wyłącznie mlekiem). Świeży ser owczy w dużej, dość miękkiej
bryle, nie solony i nie owędzany to » bundz, zwany też grudą, grudką lub po prostu serem (syr). Bundz jest spożywany na świeżo lub wyrabia się z
niego » bryndzę. W Tatrach, na Pysznej Hali w II poł....
|
|
| skała |
| |
W gwarze podh. słowo to oznacza zwykle luźny kamień czy kamyk, ale
także skałę zespoloną z podłożem. W liczbie pojedynczej górale wymawiają:
skała lub skoła, a w liczbie mnogiej: skole. Przymiotnik od
tego słowa w gwarze podh. brzmi: skalany (np. skalana perć = kamienista perć) lub skalnity (np. skalnity źleb = skalisty żleb, ale też żleb z
licznymi luźnymi kamieniami). Zob. też skałka i wanta.
|
|
|
|
Pierwsza
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9]
»»
Ostatnia
|
|
