|
|
|
Przeglądasz dział: Geologia
ilość pozycji w dziale: 39 |
Zmień dział na:
|
|
|
jeżowce |
|
Zwierzęta morskie należące do gromady szkarłupni. Ciało
ich ma kształt kulisty lub spłaszczony i jest pokryte sztywnym wapiennym rodzajem
pancerza, na którym mieszczą się liczne kolce. W dawnych epokach geol. w
wodach mórz tatrz. żyły liczne j., zwł. w erze mezozoicznej. Skamieniałości tych
j. znajdują się nierzadko wśród skał
osadowych, np. w Bobrowieckiej Dolinie z
triasu, na Wielkiej Równi i w Małej Dolince pod Giewontem z kredy....
|
|
kalcyt |
|
Minerał, węglan wapnia, przezroczysty, biały,
żółtawy lub czerwonawy, składnik skał
wapiennych. Kalcytowe lepiszcze spaja potrzaskane, ostrokrawędziste okruchy
dolomitowe, tworząc białawe żyłki kalcytowe.
Żyłki te, wystawione na powierzchni dolomitów na działanie czynników
atmosferycznych, zostają wypłukane, a na ich miejscu tworzy się sieć rowków, tak
charakterystycznych dla dolomitów. Kalcyt w skałach osadowych można zobaczyć np....
|
|
kar |
|
kar czyli cyrk. Zagłębienie terenu o charakterze basenu, wyżłobione w
litej skale przez działalność lodowców i
otoczone z trzech stron wyniosłymi ścianami skalnymi niby amfiteatrem.
Przykładem k. jest kocioł Czarnego Stawu pod
Rysami, Czarnego Stawu Gąsienicowego,
Wielkiego Stawu Hińczowego. K. jest zazwyczaj wypełniony wodą, tworzącą jezioro
górskie (» stawy). K. może być z czwartej
strony zamknięty progiem...
|
|
kotły lodowcowe |
|
Duże formy lodowcowe, które są rezultatem przeobrażającej
działalności lodowców na formach starych,
istniejących jeszcze przed zlodowaceniem. Wszystkie zlodowacenia obejmowały swą działalnością
kotły, każde następne zlodowacenie nakładając się na poprzednie, ale wyraźne
ślady pozostawiło tylko ostatnie. Kotły często występują piętrowo, np. w Gąsienicowej Dolinie kolejno od góry: kocioł
Koziej Dolinki, kocioł Zmarzłego Stawu,
kocioł...
|
|
lawiny kamienne |
|
Lawiny kamienne w Tatrach są najczęściej wywołane
przez » obrywy skalne lub zsuwy i
przeważnie mają znacznie mniejsze rozmiary niż lawiny śnieżne. W linii spadku świeżych
obrywów skalnych, odcinających się od swego otoczenia jaśniejszą barwą, widać w
wielu miejscach w Tatrach smugi jasnych piargów i brył skalnych; są to właśnie ślady
lawin kamiennych. Spadające lawiny nieraz robią wyrwy w kosodrzewinie, a nawet w lesie. Jedna z brył...
|
|
liliowce |
|
Zwierzęta morskie należące do szkarłupni i żyjące
jeszcze dziś w b. głębokich wodach mórz. "Łodyga" liliowców zbudowana jest z
wapiennych krążków, które po śmierci zwierzęcia zwykle się rozpadają.
Liliowce z dawnych epok (np. Encrinus liliiformis) żyły w niegłębokich wodach
morskich Pratatr, tworząc duże i gęste zbiorowiska. Krążki "łodygowe" gromadzące
się w dużych masach, po przekrystalizowaniu utworzyły wkładki...
|
|
lodowce |
|
Są to masy lodu, utworzone powyżej linii wiecznego
śniegu (lodowce górskie) ze zbitego, topniejącego i zamarzającego,
przekrystalizowanego śniegu, będące w stałym ruchu spływającym (jęzor lodowca).
L. w Tatrach istniały ok. miliona lat temu, w okresie ogólnego ochłodzenia
klimatu, w tzw. plejstocenie (dawna nazwa: dyluwium). Znacznie później, gdy
klimat się już na dobre ocieplił, lodowce ustąpiły, stopniały (» zlodowacenie Tatr)....
|
|
lodowczyk |
|
Prawidłowo w języku polskim termin ten oznacza: mały
lodowiec. W Tatrach, gdzie nie ma
nawet małych lodowców, lodowczykami nazywają niektórzy (w sposób niewłaściwy i
mylący) płaty stwardniałego śniegu, określane prawidłowo nazwą » śnieżnik.
|
|
łupki ilaste |
|
łupki ilaste, inaczej iłołupki. Skała osadowa powstała z iłów sprasowanych pod ciśnieniem gromadzących
się nadległych osadów. Ł.i. powstawały w różnych okresach geol., podobnie jak
iły i często im towarzyszą. Mają też różne zabarwienia, np. czerwonawe i
zielonkawe łupki kajprowe występują na Strążyskiej Polanie, ciemne łupki zakopiańskie
z eocenu - w dawnym kamieniołomie nad
Capkami, czarne łupki ilaste z eocenu - w Bielskim...
|
|
morena |
|
Transportowany i usypany przez lodowiec materiał skalny, złożony z
niesionych kamieni, żwiru, piasku, gliny itp., bezładnie pomieszanych z sobą.
Moreny mogą być czołowe, boczne czyli brzeżne, denne, środkowe (przy spłynięciu
się dwóch lodowców: dwie brzeżne moreny łączą się w jedną środkową). Moreny
stadialne czyli postojowe, to m. powstające kolejno w różnych okresach ruchu
lodowca, kiedy się cofnął lub posuwał naprzód.
W...
|
|
mutony |
|
mutony czyli baranie łby albo barańce, zwane też skałami bochenkowatymi lub
bochnami skalnymi. Ogładzone i porysowane przez ruch lodowca okrągławopodługowate garby i
wzgórki skalnego podłoża, występujące zawsze zbiorowo, np. w Dolinie Pięciu Stawów Polskich na zboczu od Wielkiego Stawu ku Szpiglasowej Przełęczy, w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich między stawami
i na progu ku Dolinie Małej Zimnej Wody, oraz w
wielu in....
|
|
obrywy skalne |
|
Mniejsze lub większe o.s., powodujące zwykle » lawiny kamienne, są dość częste w Tatrach. W
ciągu ostatnich stu lat większe o.s. zdarzyły się na wsch. grani Niebieskiej Turni, pod Zmarzłą Przełęczą od strony Pustej Dolinki, na grani i popod granią Wierchu pod Fajki od strony Doliny Pańszczycy, na pn.-wsch. filarze Mięguszowieckiego Szczytu, na dolnym uskoku
pd.-zach. grani Ciężkiego Szczytu, na
pn.-wsch. ścianach Wielkiej Jaworowej Turni i...
|
|
próg |
|
B. strome, nagłe wzniesienie się dna doliny, żlebu, rynny lub komina, albo też ścianka (lub pas ścianek)
rozdzielająca dwie mniej strome części zbocza lub ściany górskiej
itp.
|
|
rogowce |
|
Skały powstałe z osadów krzemionkowych,
przekrystalizowanych w kwarc, b. zbite i
twarde, w niezbyt grubych (do kilkunastu cm) warstwach. Jeśli zawierają dużo
szkieletów gąbek z dawnych mórz, wówczas
noszą nazwę spongiolitów. Skały takie występują np. w Długiej Dolinie (odnoga Chochołowskiej Doliny), na Miętusim Przysłopie, na Kościeliskich Kopkach. Powstały gł. w okresie
jurajskim.
|
|
rygiel |
|
Skalny próg barykadujący i zamykający ujście cyrku
czyli karu. Jest on wyślizgany i wygładzony
przez zsuwający się po nim w zamierzchłych czasach lodowiec. Dziś - jeżeli kar posiada w swym
zagłębieniu jezioro - r. jest zazwyczaj przerżnięty wypływem potoku jeziornego,
jak np. rygiel Czarnego Stawu pod Rysami.
Niekiedy na r. może się znajdować złożona przez lodowiec morena czołowa, np. przy Czarnym Stawie Gąsienicowym. Słowo rygiel
|
|
rzeźba Tatr |
|
Teren Tatr charakteryzuje rzeźba typu alpejskiego, tzw.
młoda, tj. stosunkowo niedawno (w skali historii Tatr) utworzona. Złożyła się na
nią działalność lodowców w okresie
plejstoceńskim, erozja wód fluwioglacjalnych i polodowcowych oraz wietrzenie;
ponadto pozostały niektóre stare formy orograficzne jeszcze z neogenu; wg
ostatnich badań jest ich więcej niż do niedawna przypuszczano. Zachowały się one
np. w skałach wapiennych i dolomitowych...
|
|
śnieżniki |
|
Są to mniejsze lub większe płaty (pola) twardego śniegu,
firnu i lodu firnowego, leżące zazwyczaj w głębokim cieniu kotłów skalnych
i zagłębień u podnóża skalnych ścian. Trwałość ś. jest różna, niektóre
po paru latach giną, inne istnieją wiele lat.
Długość i szerokość ś. jest wysoce zmienna zarówno w ciągu sezonu letniego, jak i
z roku na rok; niektóre duże i pozornie trwałe ś. zanikają jednak zupełnie...
|
|
tufury |
|
tufury lub
thufury, czyli pagórki mrozowe. Niewielkie, zazwyczaj kilkunastocentymetrowe
pagórki, utworzone z materiału podłoża (zwykle gliniastego), w warunkach
peryglacjalnych przez nierównomierne zamarzanie tegoż podłoża. T. występują w
Tatrach Zach., np. w Czerwonych Wierchach,
pod Gładkiem Upłaziańskim, także pod Kopą Magury.
|
|
zlodowacenie Tatr |
|
Z początkiem czwartorzędu, w plejstocenie (dawniej
zwanym dyluwium), ok. 1 800 000 lat temu, klimat zaczął się b. powoli (ok. 1o na
2000 lat), ale coraz bardziej oziębiać, powoli też przesuwała się w Europie
coraz więcej ku południowi granica śniegów i lodów arktycznych. Wielki lądolód
spływający z północy pokrył wreszcie znaczną część Europy, w tym prawie całą
Polskę, bo aż nieco na pd. poza Kraków, opierając się o wyloty dolin...
|
|
|
Pierwsza
[1] [2]
»»
Ostatnia
|
|