| akia (Nie okreslony) |
| |
akia . Sprzęt stosowany w ratownictwie górskim do transportu
poszkodowanego w lecie i zimą. Ma kształt płytkiej łódki z lekkiego metalu,
obecnie zwykle składanej z dwóch połów (do łatwiejszego przeniesienia na miejsce
wypadku). Z przodu i z tyłu są po dwa dyszelki, od spodu dwie płozy. W wersji
letniej można od spodu zamontować koło.
|
|
| aklimatyzacja (Nie okreslony) |
| |
aklimatyzacja . W odniesieniu do gór jest to przystosowanie się organizmu
ludzkiego (w ogóle zwierzęcego) do przebywania na większych wysokościach, gdzie
mniejsza zawartość tlenu w powietrzu może zwł. z początku wywoływać różne
niekorzystne objawy w organizmie, do choroby górskiej włącznie. A. polega na
zmianach w procesach fizjologicznych (np. w sposobie oddychania) i na zmianach
morfologicznych (np. w czerwonych ciałkach krwi lub - przy...
|
|
| Alabastrowa Jaskinia (Jaskinie) |
| |
Alabastrowa Jaskinia (1390 m), dawniej też
Lapisdurowa Jaskinia i Smocza Dziura; Alabastrová jaskyňa; Alabasterhöhle;
Alabástrombarlang.
Dług. wszystkich korytarzy ponad 300 m, głównego korytarza 212 m. Odwiedzana
już w pocz. XIX w., zapewne też wcześniej.
W II połowie XIX w. planowano jej udostępnienie; w 1875 wykonano prowadzący
do niej chodnik turystyczny. Po odkryciu Jaskini Bielskiej zaprzestano dalszych
prac. Dojście było...
|
|
| Alberti Adam (Ludzie) |
| |
Alberti Adam (14 IX 1904 Kraków - 7 IX 1971 tamże).
Narciarz, turysta, taternik, wieloletni działacz AZS, TTN, PZN (od 1926) i
PTTK.
Ok. 1960 prowadził schronisko PTTK na Turbaczu w Gorcach, potem pracował w
krak. Domu Turysty PTTK, w którym zorganizował izbę pamiątkową Kazimierza
Sosnowskiego. Pisywał często w czasopismach tur. i dziennikach na różne tematy,
także tatrzańskie.
|
|
| Alberti Kazimiera (Ludzie) |
| |
Alberti Kazimiera , z domu Szymańska (1898 Bolechów
- 28 V 1962 Bari, Włochy).
Poetka, powieściopisarka, tłumaczka. Od 1925 zamieszczała w
czasopismach wiersze tatrz. i artykuły na tematy zakop. i tatrz. (m.in. o Janie
Kasprowiczu), wydała osobno kilka zbiorów wierszy, m.in. Bunt lawin
(Wa.1927) i powieści: Tatry, narty, miłość (Wa.
1928) i in. Jej pierwszy mąż: » Stanisław Alberti. Od 1945 mieszkała we...
|
|
| Alberti Stanisław (Ludzie) |
| |
Alberti Stanisław (26 XI 1895 Kraków - ok. 1940
rozstrzelany przez okupanta niem.).
Prawnik, publicysta, tłumacz, starosta w Bielsku-Białej, pierwszy mąż
Kazimiery Alberti. Od 1925 ogłaszał w czasopismach artykuły na tematy zakop. i
tatrz., np. o zakop. teatrze Witkacego, o twórczości Jana Kasprowicza, o
malarstwie Rafała Malczewskiego, o sztuce ludowej. Tłumaczył współcz. powieści
czes. na język polski.
|
|
| Albertyni (Organizacja) |
| |
Albertyni , pełna nazwa: Zgromadzenie Braci
Albertynów III Zakonu św. Franciszka Serafickiego Posługujących Ubogim. Męski
zakon, założony w Krakowie 25 VIII 1888 przez brata Alberta (» Chmielowski Adam) w celu opieki nad
bezdomnymi biedakami i chorymi. Analogiczny zakon żeński założony 15 I 1891,
również w Krakowie, przez tegoż brata Alberta, to Albertynki, pełna nazwa:
Zgromadzenie Sióstr III Zakonu św. Franciszka Posługujących Ubogim...
|
|
| Alchimowicz Kazimierz (Ludzie) |
| |
Alchimowicz Kazimierz (20 XII 1840 Dziembrów, pow.
Lida - 31 XII 1916 Warszawa).
Malarz (studia u Wojciecha Gersona w Warszawie, w ASP w Monachium i w
Paryżu), uczestnik Powstania Styczniowego i zesłaniec syberyjski (do ok. 1869).
Malował obrazy hist. i rel. (np. Najśw. Maria Panna do kościoła w Zakopanem), sceny rodzajowe i pejzaże, także
pienińskie (np....
|
|
| Aleksandrowicz Adolf (Ludzie) |
| |
Aleksandrowicz Adolf (30 X 1811 Kraków - 29 IV 1875
tamże).
Farmaceuta (Uniw. Krak. 1833), aptekarz krak. i balneolog, adiunkt i doc.
Uniw. Krak. (1849).
Uczestniczył w przygotowaniach do Powstania Styczniowego i w 1863 był
naczelnikiem Krakowa, a następnie więziony dwa lata przez władze austriackie.
Od 1857 prowadził badania chem. nad źródłami mineralnymi w Małopolsce, w
Pieninach (Krościenko i Szczawnica), w Rabce,...
|
|
| Aleksandrowicz Jerzy (Ludzie) |
| |
Aleksandrowicz Jerzy , także Alexandrowicz (3 I 1819
Kumieciszki, pow. kalwaryjski, gub. augustowska - 13 I 1894 Warszawa).
Botanik (studia w Petersburgu 1843), od 1843 w Warszawie, tamże prof.
botaniki Akad. Medyko-Chirurgicznej 1860-61, Szkoły Głównej 1862-69 i UW
1869-78.
Przyjaźnił się z drem Tytusem Chałubińskim, wsp. z nim wydał Projekt do
słownictwa chemicznego (Wa.1853) i razem z nim odbył dwie lub trzy wycieczki...
|
|
| Alexander Béla (Ludzie) |
| |
Alexander Béla (30 V 1857 Kiezmark - 16 I 1916
Budapeszt, poch. w Kiezmarku). Spiskoniem. lekarz (uniw.
budapeszt. 1881), pionier rentgenologii na Węgrzech, poeta regionalny.
W 1882-1907 praktykował w Kiezmarku jako lekarz i tu już od 1896 zajmował się
rentgenologią. Był też sekr. spiskiego związku lekarzy i aptekarzy (Szepesmegyei
Orvos és Gyógyszerész Egylet) i redaktorem jego rocznika, ponadto zasłużonym
działaczem społ. swego...
|
|
| Alexy Janko (Ludzie) |
| |
Alexy Janko (25 I 1894 Mikułasz Lipt. - 22 IX 1970
Bratysława).
Słow. malarz i pisarz. Jego obrazy, mozaiki okienne i tkaniny dekoracyjne są
w znacznej części związane tematycznie z Tatrami, Orawą i zwł. Liptowem, a także
z legendarnym Janosikiem, zbójnictwem i dawnym pasterstwem. Obrazy jego znajdują
się m.in. w galerii im. P. Bohúňa w Mikułaszu Lipt.
|
|
| Allergnädigst-privilegirte Anzeigen aus sämmtlich- (Wydawnictwo) |
| |
"Allergnädigst-privilegirte Anzeigen aus sämmtlich-kaiserlich-königlichen
Erbländern" lub "Kaiserlich Königlich
allergnädigst privilegirte Anzeigen aus sämmtlichen kaiserl. königl.
Erbländern".
Czasopismo nauk. wydawane w 1771-76 w Wiedniu. W literaturze jest czasem
cytowane jako "Privilegirte Anzeigen" lub po prostu "Anzeigen", a także po łac.
jako "Ephemerides Vindobonenses". Anonimowy red.: » Daniel Tersztyánszky.
Założył to...
|
|
| Almanach Tatrzański (Wydawnictwo) |
| |
"Almanach Tatrzański" , podtytuł: Rocznik
tatrzaństwa 1894 95. Miał wychodzić co roku, ale ukazał się tylko raz, jako
ponad 200-stronicowa książka (Lw.1894). Red.: Ewan, tj. Jan Grzegorzewski. Rocznik ten
formalnie wyszedł nakładem dra J. Gażka (Jana Gaika ), ale finansował go
anonimowo dr Andrzej Chramiec.
Podobnie jak "Goniec Tatrzański", wydawnictwo to miało propagować ideę
"tatrzaństwa" » Grzegorzewskiego, w rzeczywistości...
|
|
| Alpinar (Organizacja) |
| |
"Alpinar" , Zakład Usług Wysokościowych. Utworzony
ok. 1985 we Wrocławiu przez taterników i alpinistów.
Jest to spółdzielnia wykonująca » wysokościowe usługi.
|
|
| alpinaria (Nie okreslony) |
| |
alpinaria , rzadziej skalinki lub alpinki. Ogrody z roślinami
wysokogórskimi lub tereny wydzielone na takie rośliny w ogrodach botanicznych.
Już w pocz. II poł. XVIII w. brat » Cyprian, kameduła z Czerwonego Klasztoru
w Pieninach, prowadził tam swój ogródek lekarsko-zielarski, gdzie prócz roślin
ogrodowych i pienińskich były zapewne także hodowane niektóre tatrzańskie.
Obecnie u stóp Tatr po ich pn. stronie jest kilka...
|
|
| Alpinex (Organizacja) |
| |
"Alpinex" . Spółdzielnia Pracy Usług Wysokościowych.
Utworzona XII 1981 przez taterników i alpinistów w Gdańsku. Ma oddziały w
Krakowie, Warszawie i Katowicach. Wykonuje » wysokościowe usługi w miejscach
trudno dostępnych (kominy fabryczne itd.). Remontowała też podpory kolei linowej
na Kasprowym Wierchu. Od 1983 była współorganizatorem kilku pol. wypraw alpin. w
Himalaje i Andy. Od 1984 dysponuje też ratownikami morskimi do akcji na...
|
|
| alpiniada (Nie okreslony) |
| |
alpiniada . Gromadna impreza tatern. lub alpin. w górach wysokich w
postaci obozu, którego uczestnicy mają do wykonania albo jedno zadanie (np.
wspólne wejście na jeden szczyt, ewent. różnymi drogami), albo szereg zadań (np.
wejścia w mniejszych zespołach na różne szczyty). Termin alpiniada jest
wzorowany na słowie olimpiada, ale sama impreza ma charakter nie zawodów sport.,
lecz raczej ćwiczeń w działaniach zespołowych jako przygotowanie do...
|
|
| Alpiniste Complet (Wydawnictwo) |
| |
"Alpiniste Complet"
Biuletyn wydawany w Katowicach i
Zabrzu w 1978-81 przez Akad. Klub Speleologii i Alpinizmu przy
RU SZSP Śląskiej Akad. Medycznej. Ukazały się: nr 1 w 1978, nr 2 we wrześniu
1979, nr 3 w 1981. Red.: Krzysztof Mazik. Tematyka: speleologia, taternictwo,
wspinaczka w skałkach, alpinizm, nawet turystyka (do Nepalu). Znaczna część
tekstów dotyczy Tatr.
|
|
| Alt Jakob (Ludzie) |
| |
Alt Jakob (27 IX 1789 Frankfurt nad Menem - 30 IX 1872
Wiedeń).
Niem. malarz i grafik osiadły w Wiedniu.
W pejzażach swoich zamiast modnych wtedy
elementów obcych wprowadził swojskie: pasterzy, pracujących rolników itp. Ok.
1840 odbył podróż po Podtatrzu i był w Tatrach. Na niektórych jego obrazach
występują Tatry jako tło. Tematami tych obrazów był Orawski Zamek, Stary
Smokowiec (z Łomnicą), Kiezmark (z...
|
|
| Alt Rudolf (Ludzie) |
| |
Alt Rudolf (28 VIII 1812 Wiedeń - 12 III 1905 tamże).
Austr. malarz i
grafik, uczeń i współpracownik ojca, » Jakuba Alta. W 1839 i 1840 był w
Małopolsce i z tego czasu pochodzi np. jego widok Nowego Targu na tle Tatr oraz
portret górala z Dzianisza. Barwne litografie, wykonane na podstawie oryginałów
A. lecz dość dowolnie pozmieniane przez rytownika, ukazały się w zeszycie
sądeckim wydawnictwa Das pittoreske...
|
|
| Alth Alojzy (Ludzie) |
| |
Alth Alojzy (2 VI 1819 Czerniowce - 4 XI 1886
Kraków).
Geolog i mineralog, działacz TT. Z wykształcenia prawnik (dr UL w 1841)
prowadził praktykę adwokacką (1848-76), ale od młodości zajmował się też
geologią, ogłaszając z tej dziedziny od 1840 ponad 40 prac naukowych. W 1862-86
był prof. mineralogii w Krakowie na UJ, od 1872 czł. nowopowstałej AU.
Badania geol. prowadził na dużym obszarze Karpat i Galicji, interesując się...
|
|
| Ambros Vladimír (Ludzie) |
| |
Ambros Vladimír (18 IX1890 Prostějov, Morawy -12
V1956).
Czes.
kompozytor, dyrygent i nauczyciel muzyki. Skomponował utwór na fort. Pozdrav
z hor (1924) dla upamiętnienia pobytu Jerzego
Wolkera w Tatrz. Polance i jego przedwczesnej śmierci.
|
|
| Ambrózy Albert (Ludzie) |
| |
Ambrózy Albert (1858 lub1859 - 24 I 1938 Wielka na
Spiszu).
Spiskoniem. nauczyciel, działacz MKE. Przez 52 lata był nauczycielem w ewang.
szkole podst. w Wielkim Sławkowie na Spiszu. Uczniów swych prowadził na
wycieczki w Tatry, których był wielkim miłośnikiem i znawcą. Był też działaczem
kult. i oświatowym.
Jako działacz MKE już przed 1900 został przewodniczącym komisji
przewodnickiej MKE, prowadził przez wiele lat...
|
|
| Amerling Karel Slavoj (Ludzie) |
| |
Amerling Karel Slavoj (18 IX 1807 Klatovy - 2 XI 1884
Praga).
Czes. lekarz, pedagog i filozof. W 1834 odwiedził Słowację, we wrześniu był w
Mikułaszu Lipt. i w Tatrach, o których potem nieraz wspominał w swej
korespondencji ze słow. przyjaciółmi; wśród nich był m.in. Samo Hroboň. W 1841
Ludovít Štúr listownie namawiał A. do udziału w planowanej "wycieczce narodowej"
na » Krywań, ale A. w niej nie uczestniczył.
|
|
| amfibolit (Geologia) |
| |
Skała metamorficzna (przeobrażona), należąca do łupków krystalicznych. Składa się gł. z
amfibolu i plagioklazu, jest barwy ciemnej z odcieniem zielonawym. Występuje
zwł. w Tatrach Zach., na Ornaku, na Starorobociańskim Wierchu, w Starorobociańskiej Dolinie, na Suchej
Przełęczy Stawiańskiej. Podstawowe i do dziś cenne studium o amfibolitach tatrz.
ogłosił w 1924 Stanisław
Jaskólski.
|
|
| amonity (Geologia) |
| |
Wymarłe głowonogi, które żyły w tatrz. morzach okresu
jurajskiego i kredowego. Posiadały skorupę zwiniętą spiralnie (podobnie jak u
ślimaka zatoczka) i opatrzoną wewnątrz licznymi przegrodami, mieszczącymi się w
niezamieszkanej części skorupy. Było b. wiele rodzajów i gatunków a., różniących
się wielkością i urzeźbieniem skorupy: od paru cm do 2 m średnicy. A. stanowią
ważne skamieliny przewodnie, określające
wiek warstwy, w...
|
|
| Anczyc Wacław Zygmunt (Ludzie) |
| |
Anczyc Wacław Zygmunt (4 II 1866 Warszawa - 27 IX 1938 Kraków), syn »
Władysława L. Anczyca. Drukarz, wielki miłośnik Tatr, zasłużony działacz TT w
1898-1903 i 1918-25. Od 1885 prowadził odziedziczoną po ojcu drukarnię i
doprowadził ją do rozkwitu. Jest autorem wspomnień O dawnym Zakopanem ("Wierchy" 15, 1937), które dają interesujący obraz dawnego
Zakopanego i pol. turystyki tatrz. od
ok. 1860 (gł. z lat 1870-tych).
...
|
|
| Anczyc Władysław Ludwik (Ludzie) |
| |
Anczyc Władysław Ludwik (12 XII 1823 Wilno - 28 VII
1883 Kraków).
Literat, publicysta, działacz oświat., autor m.in. dramatów o tematyce lud. i
popularnego niegdyś widowiska Kościuszko pod Racławicami (1880). Uczestniczył w ruchach rewol. 1846 i 1848.
Od 1861 stał się częstym bywalcem Zakopanego i turystą tatrz. Od 1863
przyczyniał się do spopularyzowania Zakopanego i Tatr wśród pol. społeczeństwa...
|
|
| Anczyc Władysław Marceli (Ludzie) |
| |
Anczyc Władysław Marceli (17 X 1894 Kraków - 1940
Katyń), syn » Wacława Zygmunta Anczyca, a wnuk
Władysława Ludwika Anczyca.
Muzykolog, geolog, działacz sportowy. W 1938-39 prowadził po swym dziadku i
ojcu drukarnię w Krakowie. W 1928 wiceprezes STAZS w Krakowie. Zamiłowany
turysta i taternik, np. w 1930 uczestniczył w I wejściu pn.-wsch. granią Małego
Młynarza, a w 1935 razem ze Stanisławem K. Zarembą dokonał II wejścia wsch....
|
|
