styl zakopiański

styl zakopiański. Został wprowadzony w pol. architekturze na przełomie XIX i XX w. przez Stanisława Witkiewicza. Uznając konstrukcję ówczesnej chaty podh. i zdobnictwo podh. za rezerwat dawnego stylu polskiego , stworzył i rozwinął oparty na nich styl, stosując go w architekturze domów i w rzemiośle artystycznym. Styl ten nazwano stylem zakopiańskim, czasem zwie się go też stylem Witkiewiczowskim.

Witkiewicz miał nadzieję, że styl ten uda się rozwinąć w ogólnopolski styl narodowy. W rzeczywistości Witkiewicz i zwolennicy s.z. zastosowali go głównie przy projektowaniu i budowie drewnianych will i in. domów w Zakopanem i okolicy, m.in. także kaplic.

W ograniczonym zakresie zastosowano też s.z. w budynkach murowanych (np. obecne Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem), a w Tatrach Pol. w schroniskach, zarówno drewnianych jak i murowanych. Styl ten rozszerzył się też na Podhalu i w jego otoczeniu w nowszym budownictwie ludowym.

Na szerokim terytorium Polski pojawiał się tylko sporadycznie w budowlach różnego rodzaju, a również stawianych w odległych krajach, zwł. w USA przez podh. emigrantów.

Z zakop. budynków projektowanych przez samego Witkiewicza zachowały się m.in.: Koliba z 1892-93, Dom pod Jedlami z 1896-97, kaplica w Jaszczurówce z 1908, a z murowanych Muzeum Tatrz. z 1913. Niektóre schroniska w Tatrach Pol. były projektowane w s.z., ale już nie przez Witkiewicza.

Dzięki Witkiewiczowi i jego stylowi wiele budynków w Zakopanem, na Podtatrzu i w Tatrach Pol. ma swoisty, regionalny, a nie kosmopolityczny charakter.

Lit. - Stanisław Witkiewicz: Sztuka i krytyka u nas. Lw. 1899, rozdz. Styl zakopiański. - Stanisław Eljasz-Radzikowski: Styl zakopiański. Wyd. 2: Kr. 1901. - Jan Gwalbert Pawlikowski: O styl zakopiański w budownictwie Zakopanego i Podhala. Wierchy 9, 1931. - Witold H. Paryski: Projekty architektoniczne dla Tatr. Chrońmy Przyr. Ojcz. 3, 1947, nr 3-4. - Teresa Jabłońska: Budynki Muzeum Tatrzańskiego. (Z historii zakopiańskiego stylu.) Tyg. Podh. 2, 1991, nr 17 i nast.

---